بررسی اوضاع فرهنگی و اقتصادی خراسان در قرن چهارم هجری قمری با تأکید بر دورة حکومت محمود غزنوی

بررسی اوضاع فرهنگی و اقتصادی خراسان در قرن چهارم هجری قمری با تأکید بر دورة حکومت محمود غزنوی

 بررسی اوضاع فرهنگی و اقتصادی خراسان در قرن چهارم هجری قمری با تأکید بر دورة حکومت محمودنوع فایل: wordقابل ویرایش 260 صفحهپایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد ( M.A )گرایش دوران تاریخی ایرانمقدمه : زین الاخبار: زین
الاخبار یکی از قدیمی ترین منابع تاریخی عمومی به زبان فارسی است که مقارن
سلطنت غزنویان دربارة تاریخ عالم از آدم و انبیاء و ملوک و خلفا و امرای
اسلامی و اعیاد و آثار قدیمی دیگر نوشته شده است.نویسندة کتاب ابوسعید
عبدالحی بن ضحاک بن محمود گردیزی است که این کتاب را در حدود سال 440 ه.ق
تألیف کرده است. زبان نگارش کتاب، فارسی روان و ساده به سبک قدیم است و در
آن از آیات قرآنی و احادیث نبـوی خیلی کم استفاده شده و از شعر فارسی و
عربی بهره ای گرفته نشده است. به عقیدة دکتر ذبیح ا.. صفا، سبک کتاب زین
الاخبار متمایل به شیوة نویسندگان عهد سامانی است و از مختصات آن رعایت
جانب ایجاز و اختصار و ذکر فهرست حوادث و خودداری از طولانی کردن کلام و
عدم ورود به جزئیاتموضوعات است. ظاهراً گردیزی فقط دارای همین یک کتاب
زین الاخبار بوده و اطلاعات دیگری از شرح حال وی ویا آثار دیگرش به ما
نرسیده است. زیـرا نسخـه های موجـود از کتـاب زین الاخبار فاقد دیباچه است و
مسلماً اگر مقدمة کتاب در دست بود از شرح حال عبدالحی گردیزی آگاهی بیشتری
می یافتیم.گردیز، یا جردیز زادگاه ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود
گردیزی، از شهرهای خراسان بزرگ و در 122 کیلومتری جنوب کابل پایتخت کشور
افغانستان و در شرق غزنین قرار دارد. گردیزی قبل از سال 400 ه.ق در این شهر
ولادت یافته ولی پس از مدتی به شهر غزنین که در آن زمان پایتخت حکومت
غزنویان بود رفت و در آنجا مقیم شد.گردیزی کتاب زین الاخبار را در زمان پادشاهی سلطان عبدالرشید پسر سلطان محمود غزنوی که ما بین الهای
444-441 ه.ق سلطنت کرده است در غزنین به پایان رسانـد وآن را به نام سلطان
که یکی از القابش «زین المله» بود کتاب زین الاخبار نامید. البته این کتاب
به نام مؤلف آن به تاریخ گردیزی نیز شهرت یافته است.1 به نظر
باسورث محقق انگلیسی، کتاب گردیزی برای تحقیق در تاریخ خراسان منبع
گرانبهایی است، زیرا گردیـزی برای تألـیف فصـل « اخبـار امـرای خراسـان»
ازکتـاب مفقـود التاریخ فی اخبار ولاه خراسان اثر ابوعلی سلامی (متوفی 300)
استفاده کرده است. به نوشتة دانشمند روسی بار تولد، اکنون به علت در دسترس
نبودن کتاب سلامی تاریخ زین الاخبار از لحاظ مطالعة تاریخ خراسان تا پایان
کار سامانیان منبع اصلی این دوره شمرده می شود.بطورکلی در باب تاریخ
غزنویان سه کتاب معاصر این سلسـله یـعنی تاریـخ یـمینی اثـر عتبـی و زین
الاخبار گردیزی وتاریخ بیهقی از مهم ترین منابع محسوب می شوند.عبدالحی
گردیزی اگر چه به ریشه یابی و بررسی علل وقوع حوادث توجهی نشان نداده است،
اما از میان اطلاعات مربوط به دولت و حـکام غزنوی آنچه را « خوش تر و عجب
تر بود » انتخاب کرده و خود در این مورد می نویسد:« و هر چه توانستم مختصر
کردم اگر به شرح مشغول گشتمی، بسیارآمدی. پس آن اخبار انتخاب کردم و اینجا
بیاوردم.»مطالب مربوط به سلسلة غزنویان در کتاب زین الاخبار به طور کلی
در چند فصل، پادشاهی ابوالقاسم محمـود بـن سبـکتگین، مـحمد بـن یمین
الـدوله محـمود، ولایـت امیـر مسعـود بـن محمــــود و ولایـــــت امیر
مودود بن مسعود آورده شده است.بنابراین برای روشن شدن بیشتر مطالب ،
عناوینی از وقایع مهم دوران پادشاهی سلطان مسعود به صورت انتخابی در داخل
کروشه [ ] آورده شدهتا مورداستفادة بیشتر قرار گیرد.همچنین تاریخ
مختصری از سلسلة غزنویان به همراه شرحی در مورد تشکیلات اداری و اوضاع
فرهنگی آن دوره در ابتدای مطالب، ارئه شده است تا خوانندگانمحترم با آگاهی
بیشتری نسبت به این خاندان به مطالعة اقدامات سلطان مسعود غزنوی بپردازند و
اقدامات وی را با توجه به سیر کلیتاریخ این سلسله مورد توجه و بررسی قرار
هند.عبدالحی گردیزی که کتابش را در پایتخت سلسله غزنوی و به نام یکی از
پادشاهان این سلسله نگاشته است، نسبت به این خاندان احترام بسیار گذاشته و
در اکثر اوقات نام آنها را با دعای « رحمه ا.. » ذکر کرده است.گـردیزی
در مورد امیـر مسعـود که بـه دست سپـاهیانش از حــکومت خلـع و بـــــه
قتـل رسیداکثراً لقب « امیر شهید» را به کاربرده و گاه در توجیه اشتباهات
وی ، آن امر را به قضای الهی مربوط کرده است، مثل جایی که می نویسد: « قضا
آمده بود هیچ نتوانست کرد.»در کتاب زین الاخبار هموارهاز پادشاهان با
لقب «امیر» یاد می شود، در حالی که ابن اثیر در تاریخ الکامل در مورد
غزنویان لقب « مَلِک» را به کار می برد و شبانکاره ای، مؤلف کتاب مجمع
الانساب لقب « سلطان» و بیهقی در تاریخ مسعودی از هر دو عنوان « امیر و
سلطان » استفاده می کند. در این اثرهم به تناسباز هر سه عنوان استفاده شده
است.فهرست مطالب:فصل اول ترکان در فراز و فرود روزگار 1- ترکان بیش از اسلام 2- ترکان در دورة اسلامی 3- مبارزات نژادی بین ایرانیان و ترکان 4- دوران چیرگی ترکان بر ایران فصل دومعلل فروپاشی سامانیان1- چگونگی فروپاشی سامانیان 2- دولتهای تیولداری ماوراءالنهر3- تجارت برده 4- زوال دهقانان 5- توجه بیش از حد به مرزهای غربی و بی توجهی به مرزهای شرقی 6- تشکیل دولتها و تعارض آنها با سامانیان فصل سومچگونگی تشکیل دولت غزنوی1- خراسان در عصر غزنوی 2- آغاز کار غزنویان3- فرمانروایی سبکتگین 4- فرمانروایی اسماعیل پسر سبکتگین 5- فرمانروایی یمین الدوله محمود پسر سبکتگینفصل چهارمنگرشی بر دورة حکومت محمود غزنوی1- غزوات محمود در هندوستان 2- غرض محمود از لشکر کشیها 3- فتح بست4- فتح قصدار5- قدرت گرفتن محمود6- فتوحات سلطان محمود 7- فجایع محمود در ری و انقراض دولت آل بویه 8- آثار اجتماعی و اقتصادی حملات محمود9- ویژگیهای محمود10- مذهب محمود11- فائق آمدن سلطان محمود به استحکامات غوریان 12- روز شمار زندگی سلطان محمود13- فرجام کار محمود فصل پنجم زندگی و فرهنگ و اقتصاد و سیاست درباریان:1- تعلیم و تربیت سلاطین غزنوی 2- حمایت سلاطین غزنوی از دانشمندان و شعرا و فضلای دورة غــــــزنوی واوضاع فرهنگی و هنری و ادبی عصر غزنویان 3- تشکیلات کاخ شاهی 4- بناهای سلاطین غزنوی5- مشاهیر رجال و بزرگانی که در خدمت سلطان محمود بودند6- مسکوکات دورة غزنوی 7- سیاست غزنویان 8- دیوان وزارت 9- دیوان مظالم 10- دیوان عرض11- دیوان رسایل 12- دیوان اشراف 13-سپاه در غزنویان 14 – بازرگانی فصل ششمجانشینان محمود 1- سلطان محمدبن محمود2- سلطان مسعود 3- سلطان مودود بن مسعود4- پادشاهی علی بن مسعود و مسعود بن مودود5- عبدالرشیدبن محمود6- طغرل کافر نعمت7- فرخزاد بن مسعود بن محمود8- ابراهیم بن مسعود ظهیرالدوله 9- مسعود بن ابراهیم علاء الدوله 10- اسامی پادشاهانی که در قرن چهارهجری در غزنه حکومت می کردندفهرست منابعمنابع و مآخذ:«منابع فارسی»1- ابن اسفندیار.کاتب، بهاءالدین محمدبن حسن، تاریخ طبرستان، بتصحیح عباس اقبال، باهتمام محمد رمضانی، جلد اول، 1320 2- ابن البلخی،فارسنامه، سلسله انتشارات اوقاف گیپ، چاپ گ.لسترنج ور.ا.نیکلسون،لندن 19213- اسعد گرگانی. فخرالدین، ویس و رامین، چاپ محجوب، تبریز 1350 4- اشپولر آلمانی. برتولد، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلام، ترجمه دکتر جواد فلاطوری، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران 1368 5- افشارآرا. محمدرضا، خراسان و حکمرانان، انتشارات محقق، چاپ اول، مشهد، تابستان 13806- اقبال آشتیانی. عباس، تاریخ مفصل ایران، به اهتمام دبیر سیاقی، انتشارات خیام، تهران، 13477-الراوندی.نجم الدین ابوبکرمحمدبن علی بن سلیمان،راحه الصدوروآیه السرور،نشراقبال،تهران 13338- المنتظم. ابوالفرج بن الجوزی، چاپ حیدرآباد، جلد هشتم، 13599-
النرشخی. ابوبکر محمدبن جعفر، تاریخ بخارا، ترجمة ابونصراحمدبن محمدبن
نصرالقبادی، تلخیص محمدبن زفربن عمر، تصحیح و تحشیه مدرس رضوی، انتشارات
توس، تهران 136310- آلیاری. دکتر حسین، تاریخ سامانیان، دیلمیان و غزنویان، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر، 138111- انصاف پور. غلامرضا، روند نهضت های ملی و اسلامی در ایران، سازمان انتشارات انقلاب اسلامی، تهران 135912- بابر. بابرنامه، ترجمه او.اس.بورایج، لندن 191213-بارتولد،و.و.و،ترکستان نامه،ترجمه کریم کشاورز،مؤسسه انتشارات آگاه،جلد اول، تابستان 136614- بارتولد.واسیلی ولادیمیر، تاریخ ترک های آسیای میانه، ترجمة غفار حسینی، انتشارات توس، تهران، 137615- باسورث. ادموندکیلفورد، تاریخ غزنویان ، ترجمه انوشه، انتشارات امیر کبیر، تهران 137816- براون. ادوارد، تاریخ ادبی ایران، ترجمه علی پاشاصالح، انتشارات امیر کبیر، تهران، 135617- براوان. ادوارد، تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی، ترجمه فتح ا… مجتبایی، تهران، 135718- بلاذری. احمدبن یحیی، فتوح البلدان ( بخش مربوط به ایران)، ترجمة آذرتاش آذرنوش، تصحیح محمد فرزان، چاپ سروش، تهران 136419- بناکتی، فخرالدین ابوسلیمان داود، تاریخ بناکتی، به کوشش دکتر جعفر شعار، انتشارات انجمن آثار ملی تهران، 134820- بوعباسی.1 ، غزنه و شرق و غرب ، چاپ نوین، جلد 8، تهران، 137421-بیات.عزیزا… ، تاریخ تطبیقی ایران با کشورهای جهان از ماد تا انقراض سلسلة پهلوی، انتشارات امیر کبیر، تهران 138122-بیهقی.ابوالحسن علی بن زید،تاریخ بیهق،با تصحیح و تعلیقات مرحوم احمد بهمینار، تهران، 131723-بیهقی. ابوالفضل محمدبن حسین، تاریخ بیهقی، به کوشش دکتر خطیب رهبر، انتشارات مهتاب، تهران، 138124- بهار. محمدتقی ( ملک الشعرا)، سبک شناسی، انتشارات امیر کبیر، تهران، 1375 25- بهرامی.اکرم، تاریخ ایران از ظهور اسلام تا سقوط بغداد، انتشارات وحید، تهران، 135726-پطروشفسکی.ایلیاپاولویچ
و دیگران، تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده هجدهم میلادی، ترجمه
کریم کشاورز، انتشارات پیام، چاپ چهارم، تهران، 135427- تاجبخش. احمد، تاریخ تمدن و فرهنگ ایران از اسلام تا صفویه، انتشارات نوید، شیراز، 138128- ترابی طباطبایی. سید جمال الدین، سکه های شاهان اسلامی، انتشارات خاور، 135629-تکمیل همایون.ناصر،تاریخ ایران در یک نگاه،دفترپژوهشهای فرهنگی،چاپ اول،چاپ نیل، 138130-
ثابتی. سید علی، اسناد و نامه های تاریخی از اوائل دوره های اسلامی تا
اواخر عهد شاه اسماعیل صفوی، انتشارات کتابخانة طهوری، چاپخانه ارژنگ،
تهران، آبان 134631-ثعالبی. عبدالملک بن محمدبن اسماعیل، تاریخ ثعالبی، ترجمه محمد فضائلی، نشر فقره، 136832-ثورماین. سوردل، دایره المعارف اسلام؛ انتشارات جهان، جلد دوم، تهران، 134233- جرفادقانی. ناصح بن ظفر، ترجمه تاریخ یمینی، ایضاً به کوشش علی اکبر قویم، چاپ سنگی، تهران،133434- جعفریان. رسول، تاریخ ایران اسلامی( از پیدایش اسلام تا ایران اسلامی)، مؤسسة فرهنگی دانش و اندیشة معاصر، جلد اول، 137735-جلالی. نادره، سرگذشت غزنویان، زیر نظر اکبر ایرانی و علیرضا صادقی پور، انتشارات مؤسسه فرهنگی اهل قلم، چاپ دوم، زمستان 138236- جنیدی. فریدون، زندگی و مهاجرت آریاها بر اساس روایات ایرانی، انتشارات بلخ، تهران، 135837- جوزجانی. منهاج السراج، طبقات ناصری، چاپ حبیبی، کابل 134238- جیهانی. ابوالقاسم بن احمد، اشکال العالم، ترجمة علی بن عبدالسلام کاتب، با تعلیقات فیروز منصوری، شرکت به نشر تهران،1368 39- حقیقت. عبدالرفیع، تاریخ نهضتهای ملی ایران( از سوگ یعقوب لیث تا سقوط عباسیان)، انتشارات بنیاد نیکوکاری، اسفند 135440- حکمت. علی اصغر، سرزمین هند، انتشارات دانشگاه تهران، 133741- حلبی. علی اصغر، تاریخ طنز و شوخ طبعی در ایران و جهان، چاپ رامین، تهران، 137742- حموی. یاقوت، معجم البلدان، دارصادر، بیروت، 137643- خواندمیر، تاریخ حبیب السیر، انتشارات خیام، جلد دوم، 133344- دهخدا. علی اکبر، لغت نامه، مؤسسة لغت نامه دهخدا، چاپ اول، تهران،137245- رازی. عبدا…، تاریخ کامل ایران، انتشارات اقبال، چاپ چهارم، 137246- راوندی. مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، انتشارات امیر کبیر، جلد دوم، تهران 135447- رضایی. عبدالعظیم، گنجینة تاریخ ایران، انتشارات اقبال، جلد سوم، تهران، 137848- رضایی. عبدالعظیم، تاریخ ده هزار سالة ایران، چاپ سیزدهم، چاپ اقبال،جلد سوم،تابستان 138049- روان پور. نرگس، گزیدة تاریخ بیهقی، تهران 136850- زاکانی. عبید، رسالة دلگشا( کلیات و حکایات فارسی)، تهران 133251- زرین کوب. عبدالحسین، تاریخ مردم ایران(2)،کشمکش با قدرتها، انتشارات امیر کبیر، چاپخانه سپهر، تهران، 137152- زرین کوب. عبدالحسین، روزگار تاریخ ایران ( از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوی)، انتشارات سخن، چاپخانه مهارت، تهران، 137953- زیباپور. فرزاد، سرگذشت سامانیان،(برگرفته از کتاب تاریخ بخارا اثر محمد بن جعفر نرشخی)54-ساندرز. ج.ج، تاریخ فتوحات مغول، ترجمة ابوالقاسم حالت، انتشارات امیر کبیر، تهران 136155- سرجان. ملکم، تاریخ فتوحات مغول، ترجمة میرزا اسماعیل حیرت، انتشارات افسون، چاپ اول، تهران، 138056- سمعانی. الانساب، تصحیح عبدا… عمرالبارودی، داراالکتب العلمیه، بیروت، 140857- سیدی. مهدی، سرایندة کاح نظم بلند، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، 137158-شاهین. داریوش، ایران در صد قرن، انتشارات سازمان تربیت بدنی، تهران، 137959- صدری افشار. غلامحسین، سرگذشت سازمانها و نهادهای علمی، نشر اندیشه، 136460- صفا. ذبیح ا…، تاریخ ادبیات ایران، انتشارات نوید، جلد اول، تهران، 133961- صفی. علی، لطائف(گلچین معانی)، نشر اندیشه، 135062- طبری. محمدبن جریر، تاریخ طبری،ترجمه ابوالقاسم پاینده،انتشارات اساطیر،جلد4،تهران، 136463- عباسی. پرویز، تاریخ دیالمه و غزنویان، شرکت سهامی چاپ و انتشارات کتب ایران، 133664- عتبی. محمد، تحریر تازه ای از تاریخ یمینی، ترجمه ابوشرف ناصح بن ظفر گلپایگانی، تلخیص از احمد نوغانی مقدم، نشر تابران،138065-عروضی. سمرقندی، نظامی، چهارمقاله، ویرایش قزوینی و معین، تهران، 133466- عقیلی. سیف الدین حاجی بن نظام، آثار الوزراء، تصحیح و تعلیق میر جلال الدین حسینی ارموی (محدث)، انتشارات اطلاعات ، تهران، 136467- عمید. حسن، فرهنگ فارسی، انتشارات امیر کبیر، جلد 3-2-1، تهران، 136368- عنصرالمعالی.کیکاوس بن اسکندر،قابوسنامه،به اهتمام دکتر یوسفی،انتشارات اقبال، تهران، 135069- عنصری. ابوالقاسم حسن بن احمد، دیوان عنصری، به کوشش محمد دبیر سیاقی، کتابخانة سنائی، تهران، 132470- عوفی. محمد، ادبیات کلاسیک ایران، لندن، 195871-
عوفی. محمد، جوامع الحکایات و لوامع الروایات، تصحیح ( امیر بانو، مصفا،
مظاهر مصفا)، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 136272- عوفی. محمد، لباب الالباب، به سعی و اهتمام ادوارد براون، لیدن،132173- غزنوی. سید حسن، دیوان ، چاپ مدرس رضوی، تهران، 132874- غفوراف، تاریخ تاجیکستان، ترجمة علی اصغر چارلاقی، انتشارات نشر و پخش کتاب، 134475- فرای. ریچارد، بخارا دستاورد قرون وسطی، ترجمه محمود محمودی، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم، 136576- فرای. ریجارد، تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه ( کمبریج 4)، ترجمة حـسن انوشه، انــتشارات امیر کبیر، تهران، 136377- فرای. ریچارد، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه مسعود رجب نیا، چاپ سروش، تهران، 135878- فرخی. ابوالحسن، علی بن جولوغ، دیوان فرخی سیستانی، به کوشش محمد دبیر سیاقی، کتابفروشی اقبال، تهران 133579- فردوسی. ابوالقاسم، شاهنامة فردوسی، به تصحیح ژول مول، کتابخانة حبیبی،جلد 5،تهران، 136380-فروزانفر. بدیع الزمان، سخن و سخنوران، چاپ خوارزم، جلد 1، 135081- فروزانی. سید ابوالقاسم، سیمجوریان، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ، تهران، 138182-
فروغی ابری. اصغر، تاریخ غوریان، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و
ارشاد تهران،سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها، 138083-فضلی. سیف الدین، آثار الوزراء، ادارة هند، شماره 156984-کریستین سن.آرتور،ایران در زمان ساسانیان،ترجمة رشید یاسمی،انتشارات امیرکبیر،تهران، 135985- کونل. ارنست، هنر اسلامی، مترجم هوشنگ طاهری، نشر پیام، 136486- گرانتوسگی،آ.آو دیگران، تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ترجمة کیخسرو کشاورزی، انتشارات پویش، چاپ رامین، 135987- گردیزی. ابوسعید، تاریخ گردیزی (زین الاخبار)، با مقدمه علامه محمد قزوینی، تهران، 132788- گروسه. رنه، امپراطوری صحرانوردان، ترجمه عبدالحسین میکده، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ 3، تهران، 136889- گیبون،انحطاط و سقوط امپراتوری روم، ترجمة ابوالقاسم طاهری، انتشارات سمت، تهران، 135090- گی لسترنج، جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 133791- مألوف.امین، سمرقند، ترجمه دکتر کاظم شیوا رضوی، انتشارات دستان، چاپخانه دیبا، تابستان 137492-
مبین. ابوالحسن، سرگذشت سلطان مسعود غزنوی ( بر گرفته از کتاب زین
الاخبار، زیر نظر اکبر ایرانی و علیرضا مختارپور)، انتشارات مؤسسه فرهنگی
اهل قلم، تهران، زمستان 138293- مجهول المؤلف حدود العالم من المشرق الی المغرب ، ترجمه انگلیسی و . مینورسکی با نام The regions of the aper siangeography 372 A.H .982A.D. Gibb memorial series,N.S.X(Londn,1937)94- مزارعی. عدنان، تاریخ اقتصادی ایران، انتشارات خیام، مهر 137195- مستوفی. حمدا… ، تاریخ گزیده ، به کوشش عبدالحسین نوایی، انتشارات امیر کبیر، 136296- مسعودی. ابوالحسن علی بن حسین، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، انتشارات علمی و فرهنگی، جلد 2، تهران ، 136597- مشکور. محمدجواد، ایران در عهد باستان، انتشارات اشرفی، تهران 135798- مقدسی. محمدبن احمد، احسن التقاسیم، ترجمه علینقی منزوی، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، تهران 136199- مؤلف مجهول، تاریخ سیستان، تصحیح ملک الشعرای بهار، کتابخانه زوار، تهران، 1314100- مؤلف مجهول، مجمل التواریخ و القصص، تصحیح ملک الشعرای بهار، کتابفروشی کلاله خاور، 1318101- میر خواند ( خاوند شاه هروی)، روضه الصفا، جلد 6-5-4 ، تهران، 1271102- مینوی. مجتبی، فردوسی و شعرا ، انتشارات طوس، چاپ سوم، 1372103- مهاجرانی. عطاءا…، حماسه فردوسی، انتشارات اطلاعات، جلد اول، تهران 1372104- ناصرخسرو، سفرنامه ، ویرایش محمد دبیر سیاقی، تهران، 1335105- ناظم. محمد، سلطان محمود غزنوی، کابل 1318106- نراقی. حسن، چکیده تاریخ ایران از کوچ آریایی ها تا پایان سلسله پهلوی، انتشارات اختران، چاپ چهارم، تهران 1382107- نصر. سید حسین، علم و تمدن در اسلام، ترجمه احمد آرام، نشر اندیشه، جلد اول، مهر 1350108-نفیسی. سعید، احوال و آثار رودکی، چاپ تهران، جلد 1، تهران، 1309109- نفیسی . سعید، « حواشی» قابوس نامه، چاپ کتابفروشی فروغی، 1347110- والدمن. مریلین، زمانه، زندگی و کارنامه بیهقی، ترجمه منصوره اتحادیه ( نظام مافی)، نشر تاریخ ایران، چاپ اول،1375111- وطواط. رشید، حدائق السحر، چاپ اقبال آشتیانی، تهران، 1375112- یاحقی.محمدجعفر، دیـبای خســروانی ( کـوتاه شده تاریخ بیهقی)، گزینش و گزارش از مهدی سیدی، چاپ چهارم، تهران، 1379113- یعقوبی. ابن واضح، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، انتشارات بنگاه، ترجمه و نشر کتاب، جلد 4-2، تهران 1343114- هدایت، مجمع الفصحاء، چاپ دکتر سادات ناصری، جلد 1، 1360115-هندوشاه.محمدقاسم،تاریخ فرشته،گلشن ابراهیمی،انتشارات کانپور،چاپ سنگی،جلد اول، 1301116- هوار،کلمان و دیگرانتاریخ نگاری در اسلام،ترجمه یعقوب آژند، چاپ اول، تهران، 1361« مقالات»117-
آلیاری. دکتر حسین، شخصیت و حیات سیاسی محمود غزنوی، فصلنامة تاریخ، گلشن،
دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد
شبستر، سال اول، شماره اول، اسفند 1383118- بایلوت.د.ج ، دایره المعارف اسلام، مقاله البیرونی119- پویا. ویکی، تاریخ افغانستان، تابستان 1382( اقتباس از اینترنت)120- تکمیل همایون. ناصر، هند و خصوصیات نمادین محیطی آن، مهرماه 1383 ( اقتباس از اینترنت)121 – توماس، مجله انجمن پادشاهی آسیایی، سکه های هندوشاهان کابل ( 1848)122- خراساني . برمك،‏ زبان و مسئله ملي در افغانستان‏ شماره 5‏، 1383( اقتباس از اينترنت)123-
خليفه. مجتبي، « روابط سياسي ، اجتماعي غزنويان و سلجوقيان از نبرد
دندانقان تا پايان سلطنت بهرامشاه» ‏، 1380 ( اقتباس از اينترنت)124- راسخ افشار.علي،‏ رابطه نهاد دين و سياست در ايران چگونه بوده است و روند تاريخي آن چيست؟،مرداد 1382 ( اقتباس از اينترنت)125- ساساني.آريا‏ هنر و شكوه ايران در زمينه تاريخ و ادبيات ايران،‏ 1384 (اقتباس از اينترنت)126- شفايي نورمند. حامد،‏ تركان و زبان فارسي،‏ نشريه Nai (نِي)،‏ سال دوم‏، شماره 9‏، 1383(اقتباس از اینترنت)127- قلي پور. عوض‏ سازمان اداري غزنويان با تكيه بر منصب وزارت‏، 1375 ( اقتباس از اينترنت)128- فلسفي . نصرا…‏ ،چند مقالة تاريخي و ادبي،‏ تابستان 1345129- لونگورث ديمز. م،‏ دايره المعارف اسلامي‏، غزنويان،‏ انتشارات پيام،‏ تهران،1375130- مجله اسلام‏ ،مقالاتي در ماهيت و رشد يك سنت فرهنگي، ( لندن 1955)131- مرادي. گلمراد‏، آيا پاسخ به هر ياوه گويي در رابطه با مليتهاي ايران ارزش صرف وقت براي آن را دارد؟ 2004 ( اقتباس از اينترنت)132- مينورسكي‏، مجله مدرسه پژوهش هاي شرق شناسي، (1930)« منابع عربي»133- ابن اثير. عزالدين، الكامل في التاريخ، ويرايش ژ.تورنبرگ، جلد 9، بيروت، 1375134- ابن حوقل. ابوالقاسم محمد، صوره الارض، ترجمة جعفر شعار، ويرايش كرامي، بنياد فرهنگ ايران،تهران، 1345135- ابن حوقل.ابوالقاسم محمد، سفرنامه، ترجمة جعفر شعار، انتشارات امير كبير، تهران،1366136- ابن العبري. ابوالفرج، غريغوريوس ملطي « بارهبرؤس» ، چاپ بيروت، 1980، ترجمه فارسي، دكتر تاج پور و دكتر رياضي، چاپ تهران، 1364137- ابن حسول، تفضيل الاتراك، نشر و ترجمه به تركي شرف الدين يالتقيه، 1940 138- ابن خلكان. احمدبن محمد، وفيات الاعيان، چاپ تهران، 1284139- الاصطخري، مسالك الممالك، ويرايش دخويه، ليدن، 1927140- الثعالبي. ابومنصور محمد، يتيمه الدهر في محاسن اهل العصر، قاهره ، 1956141- الحسيني. صدرالدين علي، اخبار الدوله السلجوقيه، ويرايش محمد اقبال، لاهور، 1933142- العتبي، تاريخ يميني، با تقريط شيخ منيني، الفتح الوهبي، قاهره، 1236143- بيروني، تحقيق ماللهند، ترجمة اي. زاخاؤ، لندن، 1910« نسخ خطي»144- القاشاني. ابن بابا، رأس مال النديم، استامبول، شماره 234145- روضات الجنات في اوصاف الهرات، ويرايش سيد محمد كاظم امام، چاپ دانشگاه، تهران146- سبط ابن جوزي . مرات الزمان، توپ قاپي، كتابخانه احمد سوم، نسخة خطي، نمره 2907147-
شبانكاره اي.محمد بن علي بن محمد، مجمع الانساب في تواريخ، به تصحيح مير
هاشم محدث، انتشارات امير كبير، چاپخانه سپهر، تهران 1376« منابع انگليسي»آ.گودارد ( خراسان) آثار ايران در148- Annalesdu Service archeologigle (1949) del ,Iran , IV149-Sachau , S.B, W.A.VOLL X X IV (1873)150-The Islamic dynasties,archronological and geneological hand book151- To kowalski, “ Lesturcsdanslesah-mame”, Rocznik Drientalisty czny,vol.XV (1939-40) PP.87 FF.