بررسی تاریخ هنر موسیقی و رقص در نقوش ایران باستان

بررسی تاریخ هنر موسیقی و رقص در نقوش ایران باستان

پایان نامه بررسی تاریخ هنر موسیقی و رقص در نقوش ایران باستاننوع فایل: wordقابل ویرایش 170 صفحهپایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشدM.Aگرایش تاریخ هنر ایران باستانچکیده: رقص
از کهن‌ترین انواع هنر به شمار می‌آید. به اتکای اکتشافات علوم اجتماعی
می‌توان رقص را بخشی از هنر و از نخستین جلوه‌های حیات بشری دانست. تصاویر و
نقوش پیش از تاریخ نشان می‌دهند که قدمت رقص به هزاران سال پیش باز
می‌گردد و روح جوامع بشری با شکل‌هاو ویژگیهای خاص اجتماعی، محلی، روانی،
نژادی سبب به‌وجود آمدن انواع مختلفی از این هنر یعنی رقص شده است. در این
پژوهش سعی شده تا با تکیه بر نقوش بازمانده از دوره‌های پیش از تاریخ و
تاریخی جنبه‌های مختلف این هنر بررسی شود.کلید واژه‌ها: موسیقی، رقص، دوران پیش از تاریخ، دوران تاریخی.مقدمهرقص
آنگونه که در لغت‌نامه دهخدا آمده است: در لغت واژه‌ایست عربی به معنی
بازی کردن و پای کوفتن. و براساس فرهنگ معین حرکاتی موزون است همراه با
آهنگ موسیقی و یا هنر ایجاد زیبایی با بیان احساسات به وسیله‌ی حرکات توأم
با موسیقی.بدوی‌ترین و کاملترین هنر اقوام رقصی است که به همراهی
آوازهای یکنواخت و بی‌معنی اجرا می گردد. حتی واگنر عقیده داشت موسیقی از
رقص منشا گرفته است.بطور خلاصه هنرآفرینی اعم از نقاشی، مجسمه‌سازی،
رقص و …. ناشی از زندگی عملی ابتدایی و بخشی از فعالیتهای حیاتی است و
ارزش حیاتی دارد. در عموم جوامع قدیم رقص و موسیقی و شعر وابسته به نیروهای
جادویی بودند. رقص اقوام ابتدایی منعکس کننده زندگی واقعی آنهاست. رقص‌ها و
آوازهای مربوط به امور و موقعیتهای مختلف از قبیل شکار، جنگ، کاشتن،
درویدن و تدفین و…. با عواطف خاصی که در افراد یک گروه برمی‌انگیزد آنها
را پیوسته آماده مبارزه و غلبه بر مشکلات می‌سازد.انسان فطرتا، بنابر
غرایز طبیعی خود هنگام شادی و مسرت شدید، جنبش و حرکتی در اعضا و جوارح خود
حس کرده و بی‌اختیار به جست‌وخیز می‌پردازد و فریادها و قهقهه‌های سرور و
نشاط از ته دل برمی کشد. بشر در همه‌حال و در هر سن‌وسال به هنگام احساس
خوشی و لذت شدید، جنبش‌ها و جست‌وخیزهای انفرادی ناشی از غرایز فطری را
تبدیل به پایکوبی و دست‌افشانی‌های موزون و دسته‌جمعی کرده است. رقص و
اجرای حرکات موزون درمیان اجتماعات بدوی و نیمه متمدن محرک اعمال و حرکات
دسته‌جمعی و در نتیجه مولد هماهنگی و وحدت عمل درمیان افراد قبایل
می‌گردید.(گزوسکی62:1348) کارهای موزون انسان ابتدایی دو جنبه متفاوت داشت:
جنبه حرکتی و جنبه صوتی. جنبه حرکتی موجد رقص شد و تکرار موزون اصواتٰ
موسیقی را ایجاد کرد. موسیقی‌های ابتدایی در آغاز تنها تقلیدی از صداهای
طبیعی از جمله صدای حیوانات یا ریزش آب و… و تکرار مداوم آنها بود. از هر
آهنگ و ترانه و رقص در جریان دهه‌ها و سده‌ها اشکال گوناگونی بدست آمد و
جزو سرمایه فرهنگی گروه ابتدایی شد. (آریان پور1354ص52)آنچه امروزه به
نظر ما بازی و تفریح به شمار می‌رود برای انسان ابتدایی یک امر جدی بوده.
آنهاهنگامیکه به رقص برمیخواستند تنها قصدشان خوشگذرانی نبوده بلکه
میخواستند به طبیعت و خدایان چیزهای مفید بیاموزند یا آنها را با خود همسو
کنند. اما از آنجایی که رقص موجد سرور و لذت است پس در هرجا انسانی بوده
لذت و سروری وجود داشته است، رقص نیز موجود بوده و از این روست که در ریشه و
اساس تمدن هر قوم و ملتی حتی وحشی‌ترین و ابتدایی‌ترین آنها رقص را به
انواع مختلف می‌بینیم و می‌توان گفت هیچ چیزی نیست که بهتر و بیشتر از رقص
خصایص قومی و اخلاقی مردم ابتدایی را جلوه‌گر سازد. (گزوسکی1348ص62)بالطبع
اقوامی که از هزاران سال پیش در سرزمین ایران نشیمن گرفته و مراحل مختلف
تمدن و فرهنگ را پشت سرگذاشتند هیچگاه از این هنر غریزی عاری نبوده‌اند و
خوشبختانه در آثاری که از آنروزگاران برای ما بازمانده جسته و گریخته
نمونه‌هایی از انواع رقصهای دسته‌جمعی و انفرادی پیدا میشود. (ذکاء1342ص45)مقدمه: فهرست مطالب:چکیدهفصل اول (کلیات پژوهش)مقدمه طرح مسئله اهمیت پژوهش اهداف پژوهش سؤالات پژوهشفرضیات پژوهش پیشینه پژوهشروش پژوهش حدود و نقطه‌ی تمرکزمفاهیم پژوهش سازماندهی پژوهش بررسی و نقد منابعفصل دوم (کلیاتی درباره رقص و موسیقی) بخش اول (تعریف رقص و موسیقی و شاخصه های آن)2-1-1-بررسی نظریه های گوناگون درباره ی هنر 2-1-2-تبیین هنرهای ابتدائی 2-1-3-هنرهای بدویبخش دوم (آغاز شعر و موسیقی) 2-2-1-سیر هنرها2-2-2-گسیختن تجانس ابتدائی2-2-3-آفرینش هنریبخش سوم (کوششی برای تنظیم روش های هنرشناسی)2-3-1-نمونه ی انواع هنری 2-3-2-استفاده از واژه رقص در ادبیاتفصل سوم (رقص و موسیقی در فرهنگهای باستان) بخش اول (بررسی رقص و موسیقی در بین النهرین) 3-1-1-رقص و موسیقی در کلده 3-1-2-رقص و موسیقی در سومر 3-1-3-رقص و موسیقی در آشور 3-1-4-رقص و موسیقی در بابل3-1-5-رقص و موسیقی در عیلام بخش دوم (بررسی رقص و موسیقی در مصر، عبرانیان، یونان و روم)3-2-1-رقص و موسیقی در مصر باستان و کرت 3-2-2-رقص و موسیقی در میان عبرانیان باستان 3-2-3-رقص و موسیقی در یونان باستان3-2-4-رقص و موسیقی در روم باستانبخش سوم (بررسی رقص و موسیقی در ژاپن و چین و هند3-3-1-رقص و موسیقی در ژاپن 3-3-2-رقص و موسیقی در چین 3-3-3-رقص و موسیقی در هند فصل چهارم (رقص و موسیقی در ایران از دوره ی آغازین عهد باستان)بخش اول (رقص در هزاره پنجم پیش از میلاد)4-1-1-تپه خزینه 4-1-2-تل جری بخش دوم (رقص در هزاره چهارم پیش از میلاد) 4-2-1-تپه سیلک4-2-2-سگزآباد قزوین4-2-3-تپه سبز 4-2-4-تپه حصار دامغان 4-2-5-نهاوند4-2-6-رقص نیایش خورشید از سیلک4-2-7-چشمه علی 4-2-8-رقصی دیگر از چشمه علی4-2-9-تپه موسیان 4-2-10-رقص تکی از هزاره سوم 4-2-11-رقص تکی بر روی لوحه سنگی از شوش4-2-12-رقص دسته بند «کاسوها» از هزاره سوم بخش سوم (رقص و موسیقی در هزاره ی دوم و سوم) 4-3-1-رقص با «سماچه» به معنی ماسک از تپه یحیی4-3-2-نمونه دیگر از رقص با سماچه از تخت جمشید 4-3-3-رقص سه نفری از تل تیموران4-3-4-رقص خدایان در آسمان4-3-5-رقص و موسیقی مربوط به اسطوره ها)فصل پنجم (رقص و موسیقی در ایران از دوران مادها تا پایان دوران ساسانی)بخش اول (رقص و موسیقی در دوران مادها) 5-1-1-افول و کم رنگ شدن هنر موسیقی و رقص5-1-2-رقص در دربار پادشاهان مادبخش دوم (رقص و موسیقی در دوران هخامنشیان) 5-2-1-موسیقی هخامنشی تداومی از موسیقی عیلام 5-2-2-موسیقی در روزگار هخامنشیان5-2-3-رقص هخامنشیانبخش سوم (موسیقی و رقص در دوران سلوکی)بخش چهارم (رقص و موسیقی در دوران اشکانی)5-4-1-نگاره هایی از رقص که از دوره ی اشکانی بازمانده5-4-2-رقصهای مذهبی در روزگار اشکانیان5-4-3-موسیقی اشکانیبخش پنجم (رقص و موسیقی در دوران ساسانی) 5-5-1-عصر طلائی موسیقی5-5-2-رقص در دوران ساسانیان 5-5-3-آلات موسیقی زمان ساسانیان 5-5-4-خسرو و ریدک یا دانشنامهای از فرهنگ و هنر ساسانی بخش ششم (رقص و موسیقی مانوی)فصل ششم (ادامهی هنرهای موسیقی و رقص در دوران اسلامی) بخش اول (دوران پس از آمدن اسلام به ایران) 6-1-1-انواع ذکرهای صوفیانه 6-1-2-سماع بخش دوم (نمونههایی از اشعار شاعران بزرگ ایران درباره رقص) بخش سوم (فایدههای رقص از نظر فیزیولوژیکی و روانی) بخش چهارم (ویژگیها و مضمونهای گوناگون رقص های قومی و محلی ایران) 6-4-1-رقصهای آئینی در ناحیههای مختلف ایران6-4-2- جنبههای مشترک رقصهای ایرانی 6-4-3-انواع رقص در میان ایلها، عشایر و شهرهای بزرگ ایرانبخش پنجم (رقص مدرن ایرانی) 6-5-1-کارایی 6-5-2-خط و دایره باز رقصبخش ششم (موسیقی در دوران اسلامی)نتیجه گیری پیشنهادات فهرست منابع فارسیفهرست منابع غیرفارسیچکیده انگلیسی فهرست شکلها:شکل2-1)رقص بومیان آفریقا دور درخت کهنسالی که مقدس شمرده میشود(ذکاء،a3:1375)22شکل2-2)از انسان تا توتم(شیبانی،3:1342) شکل2-3)رقص توتمی(شیبانی،5:1342) شکل2-4)ماسک قبائل مکزیکو(شیبانی،7:1342)شکل2-5)ماسک اقوام ملانزی(شیبانی،9:1342)شکل2-6)طبلنواز مکزیکی شمالی(شیبانی،8:1342) شکل3-1)اثر سومری بدست آمده در اور-بین النهرینشکل3-2)آشوریانشکل3-3)زن چنگزن،(مجسمه بین النهرین)موزه لوور، مسوپوتامیا(hamshahrionlineir)49شکل3-4)نوازنده برهنه با عود(iranicaonlineorg)شکل3-5)قدیمی‌ترین چنگ جهان که به چنگ اور مشهور است(hamshahrionlineir)شکل3-6)چنگ های اولیه عیلام(iranicaonlineorg) شکل3-7)نقش برجسته آشوری (ماداکتو)(iranicaonlineorg) شکل3-8)موسیقی دنیوی روی جام ارجان، عیلام،620-580قم(iranicaonlineorg)شکل3-9)نیایشگر سفالی که یک گردنبند هلالی به گردن آویخته(مجیدزاده،1386: 129)شکل3-10)نوازنده چنگ نیایشگر، از دوره ی سوکل مخ ها(iranicaonlineorg) شکل3-11)اندازه ی اثر:ارتفاع: 98 سانتی متر،عرض: 41سانتی متر(iranicaonlineorg)شکل3-12)نوازنده برهنه با عود از دوره ی سوکل مخ ها(مجیدزاده،72:1386)شکل3-13)مجسمه ساز زن (iranicaonlineorg)شکل3-14)نقش برجسته زن و مرد نوازنده، موزه ی لوور(iranicaonlineorg) شکل3-15)موسیقی در مصر((wwwegyptblogfacom شکل3-16)رقص و موسیقی در مصرwwwegyptblogfacom))شکل4-1)سفال از تپه خزینه(ذکاء،a5:1375) شکل4-2)ظرف سفالین از «تل جری»(ذکاء،a5:1375)شکل4-3)(ذکاء،a5:1375) شکل4-4)قطعه سفالی از تپه سیلک کاشان(ذکاء،a5:1375)شکل4-5)مجسمه رقص دسته بند بدور درخت مکشوف در فلسطین(ذکاء،46:1342) شکل4-6)(ذکاء،a6:1375) شکل4-7)سفال از سگزآباد قزوین(ذکاء،a6:1375) شکل4-8)سفال از تپه سبز(ذکاء،a6:1375)شکل4-9)سفال از تپه حصار دامغان(ذکاء،a7:1375)شکل4-10)سفال از نهاوند(ذکاء،a7:1375)شکل4-11)قطعه یی سفال از تپه سیلک کاشان(ذکاء،a1375:7)شکل4-12)(ذکاء،a8:1375)شکل4-13)سفال منقوش از تپه سیلک کاشان(ذکاء،a1375:8) شکل4-14)سفالی از چشمه علی(ذکاء،a1375:8) شکل4-15)نحوه گرفتن دستها(ذکاء،a1375:9) شکل4-16)سفال منقوش از تپه سیلک کاشان(ذکاء،a1375:9) شکل4-17)سفالی از چشمه علی(ذکاء،a1375:9) شکل4-18)نقاشی تکه سفالینه شکستهChalcolithic-تپه موسیان خوزستان(ذکاء،a1375:9) 114شکل4-19)نحوه گرفتن دستها(ذکاء،a1375:10)شکل4-20)سفالینه از تپه موسیان(ذکاء،a1375:10)شکل4-21)نحوه گرفتن دستها(ذکاء،a1375:10)شکل4-22)سفالینه از تپه خزینه موسیان(ذکاء،a1375:11)شکل4-23و24و25و26)(ذکاء،a1375:11)شکل 4-27)مهر استوانه ای شکل(ذکاء،a1375:12)شکل4-28) مجسمه مفرغ از نهاوند (ذکاء،a1375:12)شکل4-29)لوح سنگی از شوش(ذکاء،b3:1375)شکل4-30)لوح سنگی از شوش( (Aryanpour’1968:132شکل4-31)قطعه سفالی از«کاسو»ها (ذکاء،b4:1375) شکل4-32)نحوه ایستادن(ذکاء،b4:1375) شکل4-33)رقص با «سماچه» به معنی ماسک از تپه یحیی(ذکاء،b4:1375) شکل4-34)نمونه ای از رقص با سماچه (ماسک)(ذکاء،b4:1375)شکل4-35)تکه سفال نقش دار از تخت جمشید(ذکاء،b5:1357) شکل4-36)درخت زندگی و بزهای کوهی(ذکاء،a55:1343)شکل 4-37)رقص سه نفری از تل تیموران(Aryanpour’1968:130) شکل4-38)نگاره سفالین دیگری از همان محل(Aryanpour’1968:130) شکل4-39)صحنه رقص برروی صفحه برنجی از لرستان( (Aryanpour’1968:130شکل4-40)یک گردنبند برنجی از لرستان( (Aryanpour’1968:130 شکل4-41)سر پرچم مفرغی مشبک در لرستان (Aryanpour’1968:130) شکل4-42)سرپرچم مفرغی از لرستان(Aryanpour’1968:128) شکل4-43)پایه سرپرچم مفرغی لرستان (Aryanpour’1968:128)شکل4-44)سرپرچم برنزی که در لرستان بدست آمده است (Aryanpour’1968:128) شکل5-1)شیپور بلند فلزی در موزه تخت جمشید (wwwkourosh-shahrakiblogt) شکل5-2)رقص شاهنشاه هخامنشی در جشن مهرگان(ذکاء،a6:1343)شکل5-3)جزئیات گچ ستون از قلعه یزدگرد،کردستان((wwwIranicacomشکل5-4)نقش برجسته از هروان کشمیر، از دوره اشکانی(ذکاء،d1375:23)شکل پیکره5-5)میترا(مهر)درحال قربانی گاو با نقشهای نمادی دیگر(ذکاء،d24:1375) شکل5-6)نقش میترا (مهر)در مهراب معبد مهرپرستان(ذکاء،d24:1375) شکل5-7)سنگ نگاره بگماز مهرپرستان، در یوگسلاوی(ذکاء،d25:1375) شکل5-8)یکی از مهرپرستان با سماچه کلاغ (ذکاء،d26:1375)شکل5-9)یکی از مهرپرستان با سماچه شیر (ذکاء،d26:1375) شکل5-10)سماچه مردی بر ایوان جنوبی کاخ اشکانی در الحضر (ذکاء،d27:1375)شکل5-11)سماچه مردی جوان بر ایوان جنوبی کاخ اشکانی در الحضر (ذکاء،d27:1375) شکل5-12)سماچه مردی جوان بر ایوان جنوبی کاخ اشکانی در الحضرا (ذکاء،d28:1375) شکل5-13)تندیس بانویی در حال نواختن موسیقی در میانرودان(raeeka1blog facom)شکل5-14)نیم تنه ی سفالین یک چنگ نواز در موزه ی لوور(raeeka1blog facom)شکل5-15)بیشاپور- موزائیک کف ایوان-بانوی چنگ نواز(گیرشمن،1350:143) شکل5-16)مجسمه سفالی یک طبال ساسانی که در شوش پیدا شده شکل5-17و18)اولبیا-لوحه های کوچک استخوانی موزه ارمیتاژ(گیرشمن،1350:268) شکل5-19)ایرتم-نوازندگان در میان تزئینات برگ کنگری(گیرشمن،1350:268)شکل5-20و21و22)مازندران-جام ساسانی با نقش چهار رامشگر(گیرشمن،1350:216) 178-177 شکل5-23)ظرف نقره ای سده هشتم بم در موزه ی بریتانیا (raeekawordpresscom)شکل5-24)بیشاپور-موزائیک کف ایوان-زن تاج باف(گیرشمن،1350:141)شکل5-25)بیشاپور-بانویی که دسته گلی در دست دارد(گیرشمن،1350:142)شکل5-26)کلاردشت- تنگی نقره ای،موزه ایران باستان(گیرشمن،1350:215)شکل5-27و28و29و30و31و32و33و34)نقش تنگ نقره(1968Aryanpour,:126)شکل5-35و36و37)پارچ نقره و طلاکاری شده،دوره ساسانی (raeekawordpresscom)شکل5-38)کوزه نقره با نقش زنی رقاصموزه لوورraeekawordpresscom))شکل5-39و40)ظرف ساسانیraeekawordpresscom)) شکل5-41)زني رقاص روي كوزه طلا- دوره ساساني(parsianforumcom) شکل5-42)بشقاب نقره ای از سده ی ششم میلادی (موزه ارمیتاژ)شکل5-43)بشقاب نقره ای با نقش فلوت نوازی سوار بر اژدهاشکل5-44)ظرف نقره ای با نقش بهرام چهارم (گور) شکل5-45)بشقاب ساسانی با نقش دیونیسوس (raeekawordpresscom)شکل5-46)ظرف نقره اي با نقش شکار بهرام گور و آزاده(raeekawordpresscom)شکل5-47)کاسه، موزه ی متروپولیتن (raeekawordpresscom) شکل5-48)بشقاب نقره، دوره ی ساسانی، موزه متروپولیتن(raeekawordpresscom) شکل5-49)بشقاب ساخت کاشان یا ری، سال 1200 میلادی(raeekawordpresscom) شکل5-50)کاشیکاری تخت سلیمان، موزه ویکتوریا و آلبرت لندن(raeekawordpresscom)شکل5-51)کاسه سده ی سیزدهم میلادی، موزه ی بروکلین(raeekawordpresscom) شکل5-52)نگارگری صحنه ی شکار بهرام گور، موزه ی بریتانیا شکل5-53)نقش برجسته در چال ترخان raeekawordpresscom)) شکل 5-54)بشقاب اهدایی-زمان نامشخص، موزه ارمیتاژ(raeekawordpresscom) شکل5-55)ظرف نقره، دوره ی ساسانی،موزه ی هنر کلیولند(raeekawordpresscom)شکل5-56)ظرف بیضی شکل نقره زراندود موزه ی هنر کلیولند(raeekawordpresscom) شکل5-57)بشقاب ساسانی با نقش دو جوان(raeekawordpresscom)شکل5-58)طاق بستان- نخجیرشاهانهشکارگرازان( raeekawordpresscom))شکل5-59)طاق بستان( raeekawordpresscom) شکل5-60)تاق بستان(raeekawordpresscom)شکل 5-61)جام-پادشاه ساسانی در میان ظرف (raeekawordpresscom) شکل5-62)چنبربازی(رقص چنبر)(گیرشمن،217:1350) شکل5-63)وینا در شمال هند(ملکی،b12:1343)شکل5-64)وینا در جنوب هند(ملکی،b13:1343) شکل5-65)ساز هندی بنام کناری(ملکی،b14:1343) شکل5-66)غژک( (farid696blogfacomشکل5-67)رباب (sdmtanborblogfacom) شکل5-68)تاق بستان،نخجیرگاه گراز(ملکی،b18:1343)شکل5-69)تنبور(moradifarmancom/pictures/Tanbour/2jpg)شکل5-70)سرنا/iravadismusiccom/wp-content/uploads/ شکل5-71)ارغنونaftabircom/lifestyle/viewشکل5-72)کرمیل( (wwwharmonytalkcom/wp-content/uploadsشکل5-73)(ملکی،c87:1343)شکل5-74)طبل زن ها (raeekawordpresscom) شکل5-75)قطعه ای از تصویر چند نوازنده(آقا محمدی،1384) شکل 5-76)مراسم توبه، برگی مصور از کتاب مانی(یواخیم کلیم کایت،243:1373)منابع و مأخذ:فهرست منابع فارسیکتابها:آریان پور، امیرحسین.1354.اجمالی از جامعه شناسی هنر.تهران: انجمن کتاب دانشجویان دانشکده هنرهای زیبا- دانشگاه تهران.آقا محمدی، علی محمد.1384.مانی، مانیگری، صوفیگری. تهران: انتشارات فرهاد.آمیه، پیر تاریخ عیلام، ترجمه شیرین بیانی، انتشارات دانشگاه تهرانابی حامد محمد عطار نیشابوری: تذکره الاولیاء، نیمه اول، (تاریخ ندارد).بهبهانی، امید.1384.در شناخت آیین مانی. تهران: بندهش. تاریخ بلعمی چاپ تهرانتری وایت، آن، جهانهای گمشده، ترجمه کیکاوس جهانداری.حسین حیدرخانی(مشتاق علیشاه)، 1374.سماع عارفان، انتشارات سنایی، تهران، سعید نفیسی، تاریخ تمدن ساسانی.شیخ فرید الدین عطار نیشابوری، 1373.تذکره الاولیاء. ناشر؟، تهران،علی بن عثمان جلایی هجویری،1304.کشف المحجوب. کامل مصطفی‌الشیبی، 1373.تشیع و تصوف تا آغاز سده دوازدهم هجری. ترجمه علیرضا قره‌گزلر، امیرکبیر، تهران.کتاب تندیسه‌ها و نگاره‌های باستانی پنج کند- مسکو1959کریستن سن، آرتور. تمدن ایرانی.کریستن سن، آرتور. وضع دربار و دولت و ملت در شاهنشاهی ساسانی.کریستن سن، آرتور.2535. آفرینش زیانکار در روایات ایرانی.ترجمه احمد طباطبائی. تبریز: انتشارات مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.کریستن سن، آرتور .2535. آفرینش زیانکار در روایات ایرانی. ترجمه احمد طباطبائی. تبریز: انتشارات موسسه تاریخ و فرهنگ ایران.کریستن سن، آرتور.ایران در زمان ساسانیان. ترجمه استاد فقید رشید یاسمیگیرشمن، رمان.1350. هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی. ترجمه دکتر بهرام فره‌وشی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتابمحسن کیانی، 1369.تاریخ خانقاه در ایران، کتابخانه طهوری، تهران، ناتل خانلری، پرویز، 1337. وزن شعر فارسی ویل دورانت، 1338.تاریخ تمدن: مشرق زمین، گاهواره تمدن، جلد سوم، ترجمه ا.ح.آریان پور.یواخیم کلیم کایت، هانس.1373. هنر مانوی. ترجمه‌ی ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: انتشارات فکر روز.یوسف زاده، مجید،1386، تاریخ وتمدن عیلام، مرکز نشر دانشگاهیمقالات:ذکاء، حیی.a1343.سرگذشت رقص در ایران- دوره‌های تاریخی(2).مجله موسیقی. دوره سوم. ش86.ذکاء، یحیی.1342.رقص در ایران- پیش از تاریخ(1). مجله موسیقی. دوره سوم. ش79-80ذکاء، یحیی.a1375.تاریخ رقص در ایران- مجله هنر و مردم. دوره شانزدهم. ش188ذکاء، یحیی.b1343.سرگذشت رقص در ایران- دوره های تاریخی(3).مجله موسیقی. دوره سوم. ش87ذکاء، یحیی.b1375.تاریخ رقص در ایران- مجله هنر و مردم. دوره شانزدهم.ش190-189ذکاء، یحیی.c1375.تاریخ رقص در ایران- مجله هنر و مردم. دوره شانزدهم.ش192-191ذکاء، یحیی.d1375.تاریخ رقص در ایران- مجله هنر و مردم. دوره شانزدهم. ش193سامی، علی.1349.موسیقی ایرانی در عهد ساسانی. مجله هنر و مردم دوره هشتم و نهم. ش96سامی1، علی.1349. موسیقی ایرانی در عهد ساسانی. مجله هنر و مردم دوره هشتم و نهم. ش97سامی2، علی.1349. موسیقی ایرانی در عهد ساسانی. مجله هنر و مردم دوره هشتم و نهم. ش98شیبانی، منوچهر.1342. هنرهای بدوی. مجله موسیقی. دوره دوم ش78کراوس، ریچارد.1349. رقص فرهنگهای پیش از مسیحیت. ترجمه‌ی مسعود، رجب‌نیا. مجله هنر و مردم. دوره‌ی شانزدهم. ش187گزوسکی، تاتیانا .1348. تاریخچه رقص. ترجمه ایرج زهری. مجله هفت هنر. دوره1. ش1لوح فشرده: دهخدا، علی‌اکبر. لغت نامه.روایت دوم تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. محفوظ، فروزنده.1388.پژوهشی در رقص‌های ایرانی از روزگاران باستان تا امروز. فصلنامه فرهنگ و مردم. سال هشتم. بهار و تابستان. ملکی، ایرج.a1343.خسرو و ریدک قبادی. مجله موسیقی. دوره سوم ش87ملکی، ایرج.b1343 خسرو و ریدک قبادی. مجله موسیقی. دوره سوم ش90-89ملکی، ایرج.c1343 خسرو و ریدک قبادی. مجله موسیقی. دوره سوم ش96-95 منابع اینترنتی:-فرهنگ لغت اوستایی به انگلیسی:www. Avesta.org/kanga/English-opf-fileswww.Iranica.com /newsite/home/index/isc dance :A.Shapour Shahbazi. Robyn C.Friendwww.iranicaonline.org/uploads/fils/music-history-iwww.tipetarchaeology.com/newsoctober-2010www.egypt.blogfa.comwww.kourosh-shahraki.blogtwww. fa.wikipedia.orgwww. raeeka.wordpress.comwww. hamshahrionline.irwww. raeeka1.blog fa.com فهرست منابع غیر فارسیAmir Achraf Aryanpour.1968.Der Tanz im Iranمونیخ-آلمان غربی ماهنامه کاوه.ش53-52Alfred Sendrey and Milderd Morfon, David’s Harp:The Story of Music of Biblical Times(New York:The New American Library,1944).E.Louis Bakman,Religious Dances,London:George Allen and Unwin Ltd., 1952).Ethel L.,Ulrin,Dancing,Ancient and Modern.(New York:D.Appleton and Co.,1914).Ethel L.,Ulrin,Dancing,Ancient and Modern.(New York:D.Appleton and Co.,1914).F.Sarre.Die kunst des alten Persien:taf.64.G.C.Vaillant:The Aztecs ofMexico,1955.G.H.Gerould:The Ballad of Tradition,1932.G.Thomson:Studies in Ancient Greek Soeiety,1949.Gaston Vaillier,A history of Dancing(New York:D.Appleton and co.,1897).H.Berlioz:Memoire,1932.H.Eisler:Composing Music For The Films,1947.H.Prunieres:A new History of Music.1943.H.Rublssow:Art of Asia,1954.H.Sachs:History ofMusical Instruments,1940.H.Sachs:The Rise of Music in the Ancient World,1944.H.Sachs:World History of the Dance,1937.Hevelock Ellis,The Dance of Life(Boston:Houghton Mifflin Company,1923).K.Buecher:Arbeit Und Rhythmus,1899.L.Harap:Social Roots of the Arts,1949.L.S.B.Leakey:’Graphic and Plastic Arts’,in Singer and Others:A History of Technolgy,Vol.I.,1956.Lillian B.Lawler,The Dance in Ancient Greece(Middletown,Conn.Wesleyan University Press,1964).S.Finkelstein:How Music Expresses Ideas,1952.Ted Shawn,Dance We Must(London:Dennis Dobson LTN.,1946).Theatrical Dancing(New York:G.P.Putnau’s sons,1935).W.La Barre:The Human Animal.1955.W.Stark:The Sociology ofKnowledge,1958.