تاریخ ادبیات و سبک شناسی – رشته زبان و ادبیات فارسی

تاریخ ادبیات و سبک شناسی – رشته زبان و ادبیات فارسی

 توضیحات
محصول :کتاب های خلاصه منابع رشته زبان و ادبیات
فارسی برای کنکوریها بخش
اول: تاریخ ادبیات فارسی ياز ابتدا قرن سوم تا قرن چهاردهم بعد از
خروج بر مسعود غزنوي بر بعضی از نواحی خراسان استیلا یافت و خود را پادشاه مستقل
خوانـد. سـلاجقه نیـز بـه
دلیل تأثیرپذیري از غزنویان، به شاعران و هنرمندان به دیدهي
تکریم مینگریستند، لذا حمایت از تمدن و ادبیات ایران را
جزء آیین پادشاهی خود قرار دادند. وزراي این سلسله چون
حکومتهاي پیشین اهل فضل و علم بودند که از میان آنهـا
میتوان به خواجه نظام الملک اشاره کرد. از سال 429 تا 498 ق
چهار تن از پادشاهان سلجوقی به نامهاي طغـرل، آلـب
ارسلان، ملکشاه و برکیارق حکومت کردند که شاعران بسیاري در
دربار آنـان حضـور داشـتند. شـاعران دورهي سـلجوقی
همان روش بیان شاعران دورهي غزنوي را دنبال کردند و از همان
مفاهیم در شـعر خـود بهـره بردنـد. بـا مـرگ خواجـه
نظام الملک در 485 ق . اقتدار حکومت سلجوقی رو به ضعف نهاد.
میان خاندان آنها جنگهاي طولانی در گرفت و تمـام
نواحی آنان میان امراي خاندان سلجوقی تقسیم شد. در قرن پنجم فخرالدین اسعد گرگانی با سرودن داستان ویس و
رامین به ادبیـات داسـتانی غنـایی، رونقـی بخشـید و در
اواخر این قرن با ظهور ناصرخسرو ادبیات دینی و کلامی گسترش
یافت. او برخلاف شاعران آن زمان از قصیده و قال بهاي
شعري براي بیان مقاصد دینی و سیاسی استفاده کرد. «12» زبان
و ادبیات فارسی
دورهي دوم حکوت سلجوقیان یکی از پرآشوبترین و پرهیاهوترین
ادوار سیاسی در ایران است که با جنـگهـاي داخلـی
سلجوقیان، انتقال قدرت به سنجر و شکست سنجر از ترکان غـز و
اسـارت او، تسـلط خوارزمشـاهیان بـر ایـران و تهـاجم
بیرحمانهي مغول در قرن هفتم همراه است. 
سلطان سنجر تا 511 ق در خراسـان امارت داشت و از این تاریخ
به بعد همهي مدعیان را از میان برداشت و بنا به قـول
راحۀ الصدور، خطّـهي حکومت وي به کاشغر، یمن، طایف، عمان،
آذربایجان و روم رسید. اما قدرت سلطان سنجر پـس از
 536 ق رو به ضعف نهاد و باعث شد که خوارزمشاهیان قدرت
خود را افزایش دهند. این ضعف سنجر به حدي رسید کـه
او در 548 ق از طوایف غز شکست خورد و به اسارت آنان درآمد.
غزان بعد از تسلط بر خراسان، فجیعترین اعمـال تـاریخ
را انجام دادند. سنجر اگر چه از اسارت غزان گریخت اما تا
552 ق بیشتر دوام نیاورد و در همان سال درگذشت. 
بعد از مرگ سنجر ممالک سلجوقی میان سرداران آنان تقسیم شد و
بعد از 552 ق چندین حکومـت سـلجوقی در تـاریخ
ظهور کردند. مانند سلاجقهي کرمـان، سلاجـقهي خراسان،
سـلاجقهي شــام، سـلاجقهي عـراق. عـلاوه بـر سـلاجقهي
چنـدگانه، حکومتهاي محلی دیگري به نام « اتابکان» از
سلجوقیان بزرگ منشعب شده اند. اتابکان که در واقع تربیـت و
مراقبت شاهزادگان سلجوقی را بر عهده داشتند، اندك اندك قدرت
و امارتی به دست آوردند بـه گونـهاي کـه دربارهـاي
اتابکان در اشاعهي ادب پارسی اهمیت فراوان یافتند. مهمترین
اتابکان عبارت بودند از: اتابکان فـارس، آذربایجـان، یـزد و
لرستان. 
هاین ناب سامانی و هرج و مرج در قرن ششم، منجر به
نابهسامانی اوضاع خراسان شد و دیگر پناهگـاهی مطمـئن بـراي رونـق
ادبیات وجود نداشت. تمام مورخان گذشته، حوادث این سالها را
فاجعهانگیز توصیف کردهاند. بـدین دلیـل ادبیـات در قـرن
ششم اندکی تنزل مییابد زیرا خراسان که مرکز پرورش و تشویق
ادبا و شعرا بود، در آشوب و بلوا به سر می ،برد اما از سـوي
دیگر بر اثر تحولات درونی یو ب یرون يجامعه نیا ،یرا یمیسبک
قد یرو به سست ینهاد و طل يعه ینیسبک نو پدیـدار گشـت. 
شا يعران به جا پرداختن به الفاظ و معانی یرسم یو تشر ،یفات
یبه حد ث یینفس گرا دند يو برا یب ان افکار و عواطف خود بـه
يغزل و مثنو یو رباع که آزادتر از قطعه و قصیده يبود، رو
آورند. اهمیت شاعران عارف و صوفیمسلک در این دوره از دیگر
شاعران افزونتر است. از جملهي شاعران صوفیه فریدالدین عطار
نیشابوري است که در شعر و نثر صوفیانه، مقام شـامخ دارد. 
عطار در دههي دوم قرن ششم ( 513 ق ) در نیشابور متولد شد.
او با سرودن غزلیـات و مثنـويهـاي عارفانـهاش از جملـهتاریخ ادبیات و سبک شناسی
«13»
منطقالطیر تحولی در ادبیات به وجود آورد که در سدههاي بعد
مورد استقبال اشخاصی چون مولوي قرار گرفت. نثر عارفانه- 
ي او در تذکرة الاولیاء نیز جلوه . اي ویژه دارد در قرن ششم ادبیات يهجر یشاهد پ شیدا یسـرا ندگان یبزرگـ
یچـون نظـام ،يگنجـو یخاقـان ،یشـروان جمـا ل نیالـد
عبدالرزاق اصفهان ،ی يانور یاب ،يورد ریظه یفار یاب و دهها
شاعر بزرگ د ریگ میهست . 
سعید نفیسی شاعران این قرن را متعلق به دو حوزهي عراق و
خراسان میداند و اظهار میدارد شاعران حـوزهي خراسـان
به صنایع شعري و لفظی توجهی نداشتند و اشعار ساده و زودفهم
میسرودند. او روش شاعران حوزهي شرق و خراسـان را
ادامهي رئالیسم دورهي سامانی و غزنوي میداند. این شاعران
عبارتند از: سوزنی، عمعق ، انـوري، صـابر ترمـذي، معـزي،
سید حسن غزنوي، مختاري، ازرقی، رشیدالدین وطواط، جبلی و
سنایی غزنوي و … این شـاعران را «شـعراي خراسـان یـا
ترکستان» نیز مینامند. از قالبها و مضامین شعري آنچه نزد
این شاعران اهمیت داشته، قصیده و مدیحه بوده است. 
به دلایل سیاسی و تسلط اقوام ترك، ادبیات حماسی از رونق
افتاد اما ترکیب عرفانی در سـطح گسـتردهاي در ایـن قـرن
رواج یافت. سنایی غزنوي در دورهي دوم زندگی خود با ترکیب
عرفان و ادبیات شکل دیگري به ادبیات فارسی داد. البتـه
عامل این تحول در ادبیات توجه دربارهاي کوچک و بازماندگان
غزنوي بوده است که معروفترین آنان بهرامشاه غزنـوي (
 48- 512 ق ) است که آثار ادبی فراوانی در زمان او
تألیف و استنساخ شد. به جز سنایی، سید حسن غزنوي، ابو المعـالی
نصراالله منشی مترجم کلیله و دمنه از دیگر ادیبان دربار وي
بودند. 
علاوه بر حوزهي خراسان، سلسلهي غوریه در شبه قارهي هنـد، پناهگـاهی
بـراي شـاعران بـود؛ کسـانی چـون طرطـري،
جمالالدین دکنی، تاجالدین زیري فارسی از جملهي آن شاعرانند. در حوزهي مرکزي، ادب پارسی اندك رونقی داشت و شـاعرانی چـون
بدرالـدین قـوامی رازي، منجیـک ترمـذي، دهخـدا
ابوالمعالی رازي و ابوطاهر خاتونی میزیستند. اما وضع حوزهي آذربایجان به گونهاي دیگر بود و این حوزه در
دوران اوج شکوفایی ادبی خود به سر میبرد. شاعران ایـن
حوزه در قرن ششم، عموماً به تمهیدات پیچیدهي ادبی و
آرایههاي صوري علاقهمند بودند، لذا در اشعار آنان نوعی ابهام و
پیچیدگی باب روز مشاهده میشود. خاقانی که شاید بینظیرترین
قصاید فارسی را سروده، مجیر بیلقانی، فلکی شـروانی و
اثیرالدین اخسیکتی از شاعران این حوزهاند، اما درخشش اصلی
حـوزهي آذربایجـان، در ادبیـات داسـتانی منظـوم اسـت. 
نظامی با سرودن داستانهایی چون خسرو و شیرین، لیلی و مجنون،
شاهکارهاي داستان منظوم فارسی را از خود به جاي«14» زبان و ادبیات فارسی
نهاد. علاوه بر این، قالب مثنوي هم در این حوزه رواج داشت و
شاعرانی چون نظامی و خاقانی که معـروفتـرین شـاعران
سبک آذربایجانی هستند، از این قالب استفاده کردند.