جزوه مجموعه زبان و ادبیات فارسی عروض و قافیه

جزوه مجموعه زبان و ادبیات فارسی عروض و قافیه

 عروض 
دانشی است که وزن ها و بحرهاي شعر را بررسی میکند. عروض
همچون ترازویی است که وزن شعر با آن سنجیده
میشود. براي عروض چند وجه نام گذاري یاد شده است که مهمترین
آن ازین قرار است: 
این دانش را عروض گفته اند زیرا معروض علیه شعر است و شعر
را بر آن عرضه میکنند تا موزون را از ناموزون تشخیص
دهند. 
از آنجا که واپسین بخش مصراع نخست یک بیت عروض نام دارد و
با مشخص شدن آن، وزن شعر قوام مییابد و مشخص
میشود، از باب تسمیهي کل بر جزء، دانش مورد نظر را عروض
نامیده اند. 
خلیل احمد، واضع علم عروض، این دانش را در شهر مکه بنیاد
نهاد؛ از آنجا که عروض نام دیگر مکه است، نام علم مورد
نظر را هم عروض گذاشته . اند 
به هر روي، وجه نام گذاري این دانش براي ما اهمیتی ندارد و
ما با چگونگی آن سر و کار داریم نه با نام آن. در همین جا
گفتنی ست که یکی از آفتهاي دانش عروض، انبوه نام گذاریهاي
بیهوده و پیچیدهي آن است که هم کار آموزش را دشوار
میکند و هم ذهن آموزنده را از مباحث اصلی مربوط به وزن به
سوي از بر کردن چند نام نابهنجار منحرف دمیساز .
برخی در انتقاد از عروض سنتی چنین : گفتهاند « کدام دانشآموز یا دانشجو یا حتا دوستدار شعري است که عروض
فارسی را کلاف سر در گمی نبیند و از مضایق
افاعیل و ازاحیف و تقسیم به ارکان به در آید و بر اسباب و
علل آنها شناسایی علمی حاصل کند و اوزان اصلی و فرعی را
تمیز دهد و مهمتر از همه، پی ببرد که این کوتاه و بلند
شمردنها و این قطع و وصل کردنها و این مفتعلن مفتعلن گفتنها
بر مبناي چه اصولی و چه ضوابطی صورت میگیرد و بر چگونگی و
چرایی آنها آگاهی یابد تا لااقل آنها را بازي ناظمان یا
شوخی ادبی یا قراردادهاي منعندي تلقی نکند؟» (نجفی، ص )148 به راستی این گفته ي درستی است و انتقاد بجایی را در بر
دارد. در برابر عروض کهن باید موضع درستی را برگزید. راه
درست این نیست که آن را به یک باره کنار بگذاریم و بیهوده
بینگاریم و همهي اصول و قواعدش را انکار کنیم و نادرست
بپنداریم. در برخورد با عروض کهن باید راه اصلاح و انتقاد
را در پیش گرفت و کاستیهاي آن را برطرف ساخت و از
سودمنديهایش بهره برد. اما غافل نباید بود که نخستین گام در
این راه، شناخت درست آن است. با مسخره کردن
عروض و اعتراض به دشواریهاي آن نمیتوان کاري از پیش برد و
گرهی را گشود. به جاي این که از عروض بهراسیم و یا
در پی انکارش برآییم، باید آن را به درستی بشناسیم و ساز و
کارش را دریابیم و نقاط ضعف و قوتش را تشخیص دهیم تاعروض و قافیه «9»  
 
هم مردهریگی بدین کهنی را به یکسو ننهیم و هم دانشی چنین با
قابلیت را کاربردي نو ببخشیم و به اصطلاح، آن را به-
روز کنیم. در این راه، ساده کردن اهمیت بسیاري دارد. عروض
برخلاف ظاهر پیچیده اش، ماهیتی ساده دارد. به گفت ي
نجفی«همیشه فرض بر این نهاده شده است که عروض فارسی پدیده
اي فوقالعاده پیچیده و بغرنج است. این درست
نیست. اگر مطلبی پیچیده بنماید نخست بدین سبب است که آن را
پیچیده پنداشتهاند. این نکته به خصوص درمورد
عروض صدق میکند، زیرا کسانی که به عروض پرداخته اند بی جهت
آن را پیچانده اند…عروض قراردادي است بر روي
زبان و پیرو قوانین زبان. همهي قراردادها ساده اند، چه
هنگام فراگرفتن و چه هنگام به کار بردن. پس اگر به حقیقت
شیوه اي که عروضیان در بررسی وزن شعر فارسی به کار برده اند
آن را بی جهت پیچیده کرده باشد ناچار باید نتیجه
گرفت که عروض تا کنون روشی واقعا علمی نداشته است. اگر وزن
شعر را بتوان به شیوهي سادهتري بررسی کرد میتوان
حکم کرد که علم عروض هنوز ناتوان است.»(نجفی، ص149).در
برابر، از عروض سنتی دفاع هم شده است: 
«