دانلود مبانی نظری توبه و شرایط آن

دانلود مبانی نظری توبه و شرایط آن

فرمت ورد قابل ویرایشتعداد صفحات: 73فصل دوم مبانی نظری و پیشنه تحقیق جهت نوشتن فصل دوم پایان نامه ارشد و دکتریهمراه با رفرنس نویسی و پاورقی داخل متنمنابع کاملتبیین کلی توبه                                          در این مبحث راجع به ماهیت و مفهوم توبه،  پیرامون توبه در ادیان مختلف اعم از اسلام، مسیحیت و یهودیت، و مطالبی راجع به حقیقت و اهمیت توبه بیان می شود.                                                        ماهیت و مفهوم توبه                                             در این گفتار معنای لغوی توبه،  معنای اصطلاحی توبه،  توبه در حقوق جزای اسلام، توبه در فقه پویای اسلام و جایگاه توبه در قانون مجازات اسلامی مورد بررسی قرار می گیرد.                                                         1ـ1ـ1ـ1ـ معنای لغوی توبه توبه در لغت به معنی بازگشت، هر نوع بازگشتی و بازگشت از گناه و ندامت وپشیمانی می باشد.[1]توبه از ماده «توب» به معنای «رجع» بازگشت است. صاحب مقاییس اللغة می نویسد: « توب، التاء و الواو و الباء کلمة واحدة تدلٌ الی رُجُوع؛ تَوَب با تاء، واو و باء،کلمه واحدی می باشد که به معنای رجوع و بازگشت است.»[2]در لسان العرب نیز آمده است: « التوبة: الرجوع من الذنب وتاب الی اللهیتوب توباً متابا، اناب و رجع من المعصیة الی الطاعة؛ توبه به معنای بازگشت از گناه است.»[3]خواجه نصیر الدین طوسی(رحمة الله) در اوصاف الاشراف می نویسد: « توبه به معنای بازگشت از معصیت است و نخست باید دانست که گناه چه باشد.»[4]                                                                 مرحوم محقق اردبیلی در کتاب مجمع الفائدة و البرهان فی شرح الارشاد الاذهان می فرماید:«التوبة                                 هی الندامة والعزم علی عدم الفعل لکون الذنب قبیحاً ممنوعا و امتثالاً لامرالله و لم یکن غیر ذالک مقصوداً.»[5]                         ازاین تعریف دو نکته استفاده می شود:1ـ پشیمانی و ندامت، توبه است.    2ـ عدم الفعل (ترک گناه) به خاطر قبح شرعی آن باشد.                     در توضیح این نکته باید گفت که «عدم الفعل» گاهی به خاطر عدم توانایی بر انجام آن است و زمانی خاطر ممنوع و قبیح بودن آن است.از این رو مجرد «عدم الفعل» توبه نیست؛ مثلاً کسی دراثر ارتکاب زنا مبتلا به بیماری هایی شود که مانع تولید مثل و فرزند دار شدن او می شود،حال اگر وی به خاطر فرزند دار نشدن، از عمل ارتکابی خود پشیمان شود این پشیمانی توبه نیست؛ زیرا پشیمانی او به خاطر قبح شرعی عمل نمی باشد. اکنون سؤالی که در اینجا مطرح می شود این است که اگر امکان ارتکاب گناه برای شخص نباشد و او در این حال توبه نماید، آیا توبه وی محقق و پذیرفته می شود؟ در پاسخ باید گفت: اگر شخص مرتکب بپذیرد که معصیت الهی را کرده است، به طوری که اگر قادر به انجام آن نیز بود، دیگر مرتکب آن نمی گردید، در این صورت توبه اش پذیرفته خواهد شد. شیخ بهایی (رحمة الله) در تعریف توبه می نویسد: «التوبة:الرجوع و تنسب الی العبد و الی الله سبحانه….و معناها علی الاول:الرجوع عن المعصیة الی الطاعة و علی الثانی: الرجوع عن العقوبة الی الطف و التفضیل.»[6]توبه در لغت به معنای رجوع و بازگشت از گناه است و در اصطلاح عبارت است از« رجوع از طبیعت (حیوانی) به سوی روحانیت نفس بعد از آنکه به واسطه معاصی و کدورت نافرمانی، نور فطرت و روحانیت محبوب به ظلمت و طبیعت تبدیل شده است.»[7]                                                       در قرآن هم توبه به معنای «رجوع انسان گناهکار» آمده و هم به معنای « توفیق توبه دادن از طرف خداوند به بنده معصیت کار» و هم به معنای « قبول وپذیرش توبه از جانب خداوند متعال » آمده است. در نتیجه می توان گفت، هر توبه انسان پیچیده شده در دو توبه الهی است: یکی توفیق دادن به بنده برای توبه ودیگری پذیرفتن توبه بندگان است و ممکن است هر سه توبه را به معنای لغوی برگشت داد؛ به این معنی که توبه از انسان، رجوع از گناه بازگشت از معاصی است و توبه اول از خداوند، رجوع فضل و رحمتش سوی بنده است و توبه دوم،رجوع به قبول آن از بنده است.[8] بنابراین لغت شناسان توبه را به معنای رجوع دانسته اند.اما برخی از آنان،آن را به معنای مطلق رجوع گرفته اند، و بعضی دیگربه معنای رجوع مقید یعنی بازگشت از گناه تعبیر کرده اند. بنابراین توبه، به معنای بازگشت و پشیمانی از گناه و تصمیم بر ترک آن است. 1ـ1ـ1ـ2ـ معنای اصطلاحی توبهتوبه در اصطلاح عبارت است از« الندم علی الذنب لکونه ذنباً، فخرج الندم علی شرب الخمر مثلاً لاضراره بالجسم و قد یزاد مع العزم علی ترک معاودة ابداً و الظاهر ان هذا الاعزام لذالک الندم غیر منفک عنه.»[9] کلام شیخ بهایی (رحمة الله) در تعریف اصطلاحی توبه مؤید کلام محقق اردبیلی است. آنجا که می فرماید: « عدم فعل و پشیمانی از گناه باید به خاطرمعصیت و قبیح بودن گناه باشد و در عدم فعل و پشیمانی، عنصر و قصد دیگری دخیل نباشد.» نکته ای که مرحوم شیخ بهایی علاوه بر ندامت و پشیمانی در توبه لازم میداند، عزم همیشگی بر ترک بازگشت به گناه و معصیت است که این عزم، لازمه آن ندم بوده و از آن جدایی ناپذیر است.علامه طباطبایی (رحمة الله) در تعریف توبه می فرماید: « توبه در لغت به معنای برگشت است توبه از بنده، برگشت اوست به سوی پروردگارش با پشیمانی و بازگشت از سرپیچی و از جانب خداوند نیز به معنای توفیق وی به توبه یا آمرزش گناه او.»[10]با تأمل در آیات و روایاتی که در باب توبه وارد شده است و کلام برخی فقها که ذکر شد، استنباط می شود که توبه، عبارت از یک ندامت و پشیمانی است که اعتراف و اعتذار را در پی دارد و مانع بازگشت اعمال مجرمانه و گناه می شود و توبه را در حقوق کیفری اسلام می توان اینگونه تعریف کرد: توبه، به معنای بازگشت از گناه و اعمال مجرمانه و پشیمانی از اعمال گذشته وسعی در انجام اعمال صحیح و پسندیده و عدم تکرار جرایم گذشته است.[11]بنابراین تعریف، سه عنصر ندامت وپشیمانی و اعتذارو عدم برگشت بر گناهان گذشته در مفهوم توبه نهفته است.توبه در اصطلاح عبارت است از ترک گناهان کنونی وعزم بر ترکشان در آینده وتدارک تقصیر گذشته و به عبارت دیگر به معنی بازگشت از گناه قولی، فعلی و فکری است.[12] توبه در لغت به معنای بازگشت است ودر قرآن کریم هم به خداوند نسبت داده شده است و هم به انسان. توبه خدا به معنای برگرداندن لطف و رحمت خود به سوی بندگان، و توبه انسان به معنای برگشت او از حالات و اعمال فاسد گذشته خود است، لذا هر توبه انسان محفوف به دو توبه از خداست به این بیان که: اول خدا توبه می کند؛ یعنی خداوند لطف خود را به بندگان گنهکار بر   میگرداند و با این لطف انسان متوجه بدی های خود می شود. او پس از این، توبه کرده و از اعمال و افعال گذشته خود پشیمان می شود و برمی گردد. پس از این حالت، بار دیگر خدا لطف کرده و توبه او را می پذیرد. آری، یک توبه انسان میان دو توبه لطف خدا قرار می گیرد. به این ترتیب خدا توفیق توبه از عیب ها را به انسان عطا       می کند، دوم انسان پشیمان شده و از آن عیب ها و فسادها توبه می کند. سوم خداوند کریم و رحیم این توبه را می پذیرد. خداوند در قرآن کریم این حقیقت را چنین بازگو می کند: « خداوند لطف خود را بر آنان شامل میکند و می فهمند که بد کرده اند. سپس آن افراد متوجه توبه می شوند. بار دیگر خداوند رحیم توبه آنان را پذیرفته وآنان را می بخشد.»[13]امام علی(علیه السلام) توبه را چنین معنا می کند: « التوبة نَدَمٌ بالقلب و استغفار باللّسان و ترکٌ بالجوارح و اضمارٌان لا یعود؛ توبه از چهار چیز تشکیل می شود: اول پشیمان شدن قلبی، دوم آن پشیمانی در قالب استغفار به زبان جاری گردد، سوم در کنار آن دو ترک معاصی و رها کردن فسادهای گذشته تحقق یابد، چهارم تصمیم بر اینکه در آینده نیز آن گناهان و فسادها تکرار نگردد.»[14]به هر حال پشیمانی از گذشته و تصمیم بر ترک کردار زشت درآینده و ابراز این حالت با ذکر استغفار بدنه اصلی توبه را تشکیل می دهند. البته برای کمال توبه شرایط دیگری نیز وجود دارد.[15]سید مجاهد (رحمة الله) می فرماید: « توبه با سه امر محقق می شود:الف) معرف به ضرر گناه؛ یعنی گناهکار متوجه گردد که گناه بین عبد و وخداوند تبارک و تعالی حجابی می افکند که مانع تقرب او به خداوند سبحان می گردد و به عبارت دیگر به این شناخت و احساس برسد که گناه همانند سمی است که خوردن آن موجب هلاکت و نابودی می گردد.ب) پشیمانی؛ حالت پشیمانی پس از مرحله شناخت حاصل می گردد و در اثر پشیمانی شخص دچار تألم وتأثر می شود.ج) ترک گناه؛ ترک گناه باید در زمان حال و عدم بازگشت به آن در زمان های آینده و همچنین جبران گناهان گذشته باشد. مرحوم سید مجاهد در حقیقت جوانب امر در باب توبه را متذکر شده است و کیفیت تحقق توبه را بیان می کند.»در اینجا ذکر بعضی از تعاریف که در کتب عرفانی آمده است، خالی از لطف و فایده نیست.غزالی توبه را اینگونه تعریف می کند: « توبه عبارت است از سه امری که مترتب بر یکدیگرند و هر کدام علت دیگری است و آن سه عبارتند از:1 ـ علم به مضرات گناه و اینکه سبب دوری از حق تعالی می گردد،2ـ ندم وپشیمانی،3 ـ تصمیم و اراده به عمل.»[16]در تعریف دیگری از جنید بغدادی هم آمده است: « توبه را سه معنی است؛اول ندامت،دوم عزم بر ترک معاودت و سوم خود را پاک کردن از مظالم و خصومت.»[17]با تأمل درآیات و روایات که در باب توبه وارد شده است، استنباط می شود که توبه عبارت از یک ندامت و پشیمانی است که اعتراف و اعتذار را در پی دارد و مانع بازگشت به اعمال مجرمانه و گناه می شود؛ لذا سه عنصر ندامت و پشیمانی، اعتراف و اعتذار وعدم بازگشت به گناهان گذشته در مفهوم توبه نهفته است.