مبانی نظری تصادفات جاده اي

مبانی نظری تصادفات جاده اي

تاریخچه تصادف در ايران(12)در
جهان نخستین انسانی که در یک حادثه رانندگی جان خود را از دست داد، یک
خانم انگلیسی بود. بریجیت درسکول ۴۴ ساله اولین کسی در دنیا است که در یک سانحه رانندگی جان خود را از دست داده‌است. وی روز هفدهم آگوست سال ۱۸۹۶ در میدان کریستال پالاس لندن بر اثر تصادف فوت کرد.نخستین
تصادف رانندگی منجر به مرگ در ایران در پاییز سال ۱۳۰۵ میان خودرو
مظفرالدین شاه و درشكه درویش­خان نوازنده در خیابان سپه كه جزو نخستین
خیابان­های سنگ فرش شده تهران بود، اتفاق افتاد و راننده فرنگی مظفرالدین
شاه كه همراه خودرو به ایران فرستاده شده بود بر اثر بی احتیاطی، درویش­خان
را زير گرفت. پس از این واقعه سرتیپ درگاهی آیین نامه­ای به نام نظام­نامه
درشكه­های عمومی تهیه كرد و نخستین نظامنامه عبور و مرور تدوین شد. در یکی
از بندهای این آیین نامه نوشته شده بود که راننده هنگام روز در شهر و
اماکن پرجمعیت، ضمن حرکت از سمت راست باید با سرعت 15 کیلومتر در ساعت و در
خارج شهر 25 کیلومتر در ساعت و شب­ها با سرعت 10 کیلومتر براند و با اینکه
در موقع نزدیک شدن به حیوانات از قبیل اسب و قاطر که به طور طبیعی از صدای
ماشین وحشت دارند، رانندگان باید از سرعت خودرو خود بکاهند و آرام حرکت
کنند تا باعث وحشت و رم کردن حیوانات نشوند. وزیرالوزرا نیز پس از آن دستور
داد كه اداره پلیس نظمیه، شعبه ای به نام ‘وسايط ناقله’ تاسیس شود. پس از واقعه فوت درویش­خان بود
كه شمار پاسبان­ها افزایش یافت و در چهارراه­ها با بازوبند سفید و چراغ
راهنمایی بر دوش دیده شدند كه با دست رنگ چراغ­ها را تغییر می­دادند.با
آنکه از سال 1292شمار خودروها افزایش یافته بود اما هیچگونه مقرراتی برای
نظم بخشیدن به عبور و مرور آنها وجود نداشت تا اینکه، سوئدی­ها به ایران
دعوت شدند و آغاز به پایه گذاری سازمانی به نام نظمیه شهربانی کردند که
شعبه­ای به نام «عبور و مرور» در آن تاسیس شد. در سال 1308، دولت ایران
برای نخستين بار به فکر تاسیس یک سرویس حمل و نقل همگاني برای تهران افتاد.
در همین سال بود که گواهینامه­ها صادر و درجه بندی شدند و رانندگان موظف
به دریافت تصدیق یا همان گواهینامه از نظمیه بود. اولین افسر آزمایش
رانندگی که نام و امضای او در پای اوراق رانندگان زمان قاجاریه وجود دارد و
به زبان فرانسه نوشته شده است، شخصی به نام «مسیو کلین» بود که بعد از او،
این سمت به «ناصرخان انشا» اولین متخصص نظیمه محول شد. 2-1-2- تصادفات جاده­اي از منظر جامعه شناختي و روان­شناختيپيشرفت
و افزايش جمعيت از عوامل افزاينده سوانح و حوادث از جمله تصادفات جاده­ای
به شمار مي­آيند. توسعه فعاليت­هاي مختلف انساني در امر حمل و نقل، منجر به
افزايش تصادفات جاده­اي گردبده و با گسترش آن به چهره‌ای ناسازگار برای
جوامع انساني تبديل شده و با ايجاد نا امني، آن را با خطري جدي مواجه نموده
است. تصادفات جاده­اي از عوامل مختل كننده فعاليت­های مختلف جامعه به شمار
آمده و به روش­هاي گوناگوني مي‌تواند آثار زيانباري بر زندگي انسان­ها
بگذارد. امروزه آسيب­هاي وارده بر اثر تصادفات، يكي از معضلات اصلي جامعه
بوده كه هر روزه بر ابعاد و عوارض جانبي آن افزوده مي‌شود. پس از گسترش
شهرنشيني و هجوم و تمركز آنها در شهرها، به همراه توليد انبوه خودرو،
ساختار جاده­ها دستخوش تغييرات اساسي گرديده و باعث شده كه در عصر حاضر
بروز تصادفات جاده­اي، به عنوان يكي از اصلي­ترين دغدغه­هاي جوامع انساني
مطرح باشد.جامعه
عبارت است از مجموعه­ای از انسان­ها که به علت نیازها و تاثير یک رشته
رفتارها، ایده­ها و آرمان­ها در یکدیگر ادغام شده و جمعی سازمان یافته در
جهت ارضای نیازهای اجتماعی و اساسی، همکاری دارند، از اين­رو جامعه‌ شناختي
را مي­توان علمي دانست كه مي‌خواهد از طريق تفسيري رفتار اجتماعي به تبيين
علل، سير و معلول‌هاي آن دست يابد. همچنين روان­شناختي رفتار اجتماعي را
در مورد فعاليت‌هايي بكار مي­رود كه بر حسب معنا و مقصودي براي آن قايل
هستند با رفتار ديگران مرتبط باشد و بر اساس آن جهت‌گيري شود.بدين
ترتيب جامعه شناختي و روان­شناختي تصادفات را مي­توان به عنوان بررسی علمی
رفتار اجتماعی رانندگان در آمد و شد و حين رانندگي تعریف کرد. همچنين
جامعه شناختي و روان­شناختي تصادفات عبارت از مطالعه قوانین و فرآیندهای
اجتماعی است که رانندگان را نه تنها به عنوان افراد و اشخاص بلکه به عنوان
اعضاي نهادهای اجتماعی در حوادث رانندگي و تصادفات شناسانده و مورد بررسی
قرار مي­دهد. بنابراين جامعه شناختي و روان­شناختي تصادفات، مطالعه رفتار
اجتماعی و زندگی اجتماعی رانندگان در جوامع انسانی است.در
اين بين فرهنگ همگاني اجتماع و رفتار رانندگان نيز بطور اساسی دستخوش
تغييرات گرديده که اين رفتارها خود متقابلا بر ايمنی ترافيک و مشکلات
ترافيکی و نوع رانندگي و به ويژه در تصادفات و حوادث رانندگي اثرات منفی
گذاشته است.بنابراين یکی از اهداف عمده جامعه شناختي و روان­شناختي پیش
بینی رفتار اجتماعی جامعه و نظارت بر آن است. نوع رفتار رانندگي يكي از
مواردي است كه شخصيت رانندگان را در اجتماع آشكار كرده و رشد اجتماعي و نوع
و روش انتخابي رفتارهاي آنان را در اجتماع را به معرض ديد مي­گذارد.در
تعاملات اجتماعی و روابط بین فردی، مساله حمل و نقل به ‌عنوان یکی از
مؤلفه های مهم زندگی مورد توجه است. چرا که مشکل حمل و نقل و پیامدهای ناشی
از رانندگي­های غير اصولي، حیات فردی و زندگی اجتماعی همگان را متاثر
می‌کند. بدين ترتيب شهرنشيني و متغيرهاي مربوط به آن، رانندگان را ناخواسته
درگير عصبانيت، پرخاشگري و بروز ناهنجاري­هاي اجتماعي مي­كند. رفتارهای پر
خطر در رانندگی و قانون گريزی که به عنوان يک رفتار ضد اجتماعی است از
اساسی­ترين دلايل رفتاری و ناهنجاري­هاي اجتماعي در رانندگي، وقوع تصادفات و
آسيب­هاي ناشي از حوادث رانندگي به شمار مي­روند.آسيب­هاي
ناشي از حوادث رانندگي يك مساله بزرگ سلامت عمومي است كه به تلاشي همه
جانبه براي پيشگيري موثر و پايدار با توجه به شبكه عليتي آن نياز دارد.
پژوهش­هاي مختلفي در زمينه تصادف عموما در خصوص تاثير سه عامل انسان، جاده و
خودرو انجام شده است. لكن از بين اين عوامل تاكيد بر تاثير عامل انساني از
باورهاي رايج است. عامل انساني (موثر در تصادفات) دامنه اي وسيع، از ويژگي
هاي جمعيت شناسي و مهارت هاي رواني حركتي تا ويژگي هاي شخصيتي، نگرش ها و
انگيزش هاي فردي است (13) جامعه
شناختي تصادفات، بررسي آسيب­هاي اجتماعي همراه با علت­ها و انگيزه­هاي
پيدايي آنها و نيز شيوه هاي پيشگيري اين پديده هاست؛ زيرا خاستگاه اصلي کژ
رفتاري­هاي اجتماعي را بايد در کل حيات اجتماعي و نوع خاص روابط انساني
جستجو کرد. در کنار تصادفات که آسيب­های فردی و اجتماعی جبران ناپذير و
هزينه های سرسام آوری را بر جامعه تحميل مي­کند. فرهنگ همگاني رانندگی بر
ايمنی ترافيک و مشکلات ترافيکی اثرات منفی غير قابل انکاري گذاشته و
آسيب­های فردی و اجتماعی جبران ناپذیر را بر جامعه تحميل مي­کند.بنابراين
روان­شناختي و جامعه شناختي رفتار تصادفات و حوادث ترافيكي نشان مي­دهد كه
عامل رفتاری رانندگان، از اصلی­ترين علل و عوامل بروز تصادفات است.
ناشناخته ماندن سهم تاثيرات شخصيت افراد در رانندگي موجب شده رانندگي غير
اصولي و خطر آفرين رواج يابد. همچنين ضعف مهارت­های رانندگي ناشی از کمبود
تجربه از دلايل ساختاری تصادفات محسوب مي­شوند. رفتار اجتماعي رانندگان به
عنوان يكي از شاخص هاي اصلي رانندگي مطرح مي­باشد. بنابراين مي­توان با به
كارگيري روش­هاي علمي و اهميت دادن به رفتار اجتماعي رانندگان، بخش قابل
توجهي از آسيب­هاي ناشي از حوادث ترافيكي و تصادفات جاده­اي را كاهش داد. 2-1-2-1- جامعه شناسي تصادفات جاده­اياهميت
موضوع ترافيک در هر جامعه­ای يک واقعيت اجتماعی است، که ناشی از مسايل
مختلف است. ليكن انسانی که با تمام توانمندي­های خود توانسته براي آرامش
زندگی خود، بهترين جاده­ها و امکانات را فراهم نمايد، بهترين راه­كارها را
براي معضل ترافيک تدوين کند؛ نقش انسانی خود را در حل مشکل ترافيک ناديده
گرفته است. اين اثرات و نيز فرآيندها و جريانات موجود در درون اجتماعات،
اثراتی بر روابط اجتماعی می‌گذارد. با آنکه شهرنشينی در ايران پديده
تازه­ای نيست اما به علت ورود ناگهاني خودرو به شهرها، فرآيند شهرنشينی از
چنان ويژگي­هايي برخوردار گرديده که آنرا از اساس با شهرنشينی سنتی متفاوت
ساخته است.آنچه
که امروزه در جامعه گسترش یافته، پیداش بافت­های گوناگون مسکونی، تجاری،
اداری است، این تنوع کاربری و کارکردی باعث تغییرات و تحولات گسترده­ای در
جامعه شده، از جمله سبب افزایش سفرها و ایجاد تراکم و هجوم به سمت شبکه­های
حمل و نقل گردیده که معضل تصادفات را با خود به همراه آورده است. بنابراین
ما با پدیده­ای بنام تصادفات روبرو هستیم که سه عامل انسان، محیط و وسیله
نقلیه را در رابطه ای تنگاتنگ و پیچیده با یکدیگر قرار مي­دهد. بر اساس
چنین واكاوي اجتماعی، ارايه هر گونه برنامه براي كاهش تصادفات از دیدگاه
کارکردی، جامعه شناختی و فرهنگی در استان باعث شده که ساختارآنها متمایز
باشد.رويكرد
جامعه شناختي شامل ايده راهبر اصلي است. كه مفهوم سازي و تحليل از آن
پيروي مي­كند و منعكس كننده مجموعه خاصي از ايده­ها و فرضيه­هاي مربوط به
طبيعت مردم و جامعه است(14)، از نظر جامعه شناختي، خودرو در ايران، به
عنوان يك ابزار دسترسي انسان‌ها به يكديگر، نقش خود را به خوبي ايفا نكرده و
سبب گسستي عميق در جامعه شده است. هنگامی که انسان برای رفع نيازهای
گسترده زندگی خود مجبور است که از فناوری و دستاورد بنام خودرو استفاده
کند، نخستين پيامدی را که به جامعه انسانی تحميل مي­شود، معضلی بنام آمد و
شد خودروها و عدم تناسب خودروها با امکانات توسعه در مساله حمل و نقل است؛
اين پديده اجتماعی با بروز مشکلاتی چون مشکلات روحی و روانی، ناراحتي­های
عصبی همراه است.به
دنبال رشد سريع حمل و نقل و فراگير شدن استفاده روزمره خودرو، در طول سده
بيستم، به تدريج نظام جاده سازي در خدمت خودرو قرار گرفت و سپس شيوه زندگي
صورتي خودروگرا پيدا كرد. در نتيجه به دليل استفاده بي رويه از خودرو عوارض
منفي آن به صورت مرگ و مير به يك مساله بزرگ بشري تبديل شد. علاوه بر اين
خودرو به عنوان يك وسيله پر جاذبه، تاثيرات وسيعي بر شيوه زندگي, قشربندي
اجتماعي، هنجارها به وجود آورده كه به پيدايش تضادها، نابرابري­ها و
تنش­هاي جديد منجر شده است. خودرو قطعا يکي ازابزارهاي موثر در تعيين سطح
زندگي و رفاه اجتماعي انسان‌هاست و كاربرد آن در خدمات حمل و نقل بسيار مهم
است.همان‌گونه
كه وسیلة نقلیه رفاه و آسایش بی ‌دلیلی را برای جوامع به ارمغان آورده
است، ضایعات و خسارات بزرگي را نیز به آنها تحمیل كرده است. چنان­كه بشر
امروز در هر سال شاهد میلیون‌ها تصادف است. در حوادث رانندگی سه عامل عمده
انسان، جاده و خودرو نقش اساسی دارند و در این بین نقش اصلی به عهده انسان
است. عوامل انسانی دامنه وسیعی از عوامل، از ویژگی‌های جمعیت‌ شناختی و
مهارت‌های روانی حركتی تا ویژگی‌های شخصیتی را در بر می‌گیرد(15). انسان به
عنوان محور توسعه، در همزيستي با خودرو امنيت جاني و سلامت روحي و رواني
خود را از دست داده است. اين موضوع اتلاف وقت و تصادف را به همراه آورده است. پس از آن به علت گسترش روابط اجتماعي و ورود روزافزون خودروها به اين­گونه روابط، سبب افزايش تصادفات گرديده است.چون
روابط اجتماعی بر اساس تعامل انسانی در محيط شکل می‏گيرد. اينگونه رفتار
با توليد و عرضه روزافزون خودرو و قفل شدن جاده­ها درحال افزايش است، كه
نمايانگر شكاف فرهنگي در جامعه ناشي از نبود فرهنگ مناسب رانندگي است.
چنانچه از ديدگاه جامعه شناختی به آن بنگريم، بايد به ابعاد اجتماعی موضوع و
بحث رفتارها و هنجارهای رايج در جامعه و ضرورت اصلاح و تغيير رفتار
پرداخت. بنابراين انسان‌ها كه مهمترين طعمه تصادفات هستند، در بروز آن نقش
اصلي را ايفا مي‌كنند. آنچه كه زمينه اشتباهات انساني را در تصادفات فراهم
مي‌سازد، نا آگاهي افراد نسبت به مفاهيم عيني در اين مورد است. از سوی ديگر
جامعه ‌شناختی داراي دانش‌ گسترده­اي است،كه مي­تواند فرهنگ ترافيك را از
نظر اجتماعی مورد تاثير قرار ‌دهد.بنابراين
از بعد جامعه شناختی، تصادفات جاده­اي در قالب يک پديده اجتماعی است که
انسان نقش خاصی در آن دارد. شهرها از حوزه­های مختلفی شکل گرفته، که يکی از
اين حوزه­ها مربوط به حمل و نقل بوده که با کميت و کيفيت اين شبکه همراه
است. از اين­رو، بخشی از معضلات و مشکلات حوزه حمل و نقل مربوط به تصادفات و
حوادث ترافيکي است. اين حوادث، سبب مي­شود که کارکرد حمل و نقل داراي مشكل
و متغير شده و راه­ها و جاده­ها را تحت تاثير قرار دهد و با خود مشكلات
خاصی را به وجود آورد. از منظر جامعه شناختي مي­توان گفت، تصادفات جاده­اي
سلامت انسان­ها را تهديد كرده و بنيان خانواده­ها را به مخاطره می‌اندازد.
همچنين سبب از بين رفتن سرپرست­های فرهنگی جامعه می‌شود و منابع کمياب
انسانی و سرمايه ملی را از بين می‌برد. 2-1-1- 2- روان­شناختي تصادفات جاده­ايروان­شناختی
تصادفات جاده­اي، حوزه کاربردی است که در باره جوانب رفتاری و شناختی
رانندگی به عنوان موضوع اجتماعی بحث می­کند. این موضوعات پیچیده و همپوشی
با محیط­های فنی، غیرفنی و ذهنی دارد. روان شناختی رانندگی در جهت ارتقای
سطح توانمندی راننده در غلبه بر مقاومت­های درونی ناخودآگاه نسبت به اصول
رانندگی حمایت آمیز است. تجربه احساس مقاومت نسبت به اصول روان­شناختی
رانندگی، بخشی از فرآیند درگیر شدن در خود ارزیابی و خود اصلاح گری است.اكنون
موضوع رفتار اجتماعی رانندگان در عرصه حمل و نقل بايد مورد توجه قرار
گيرد. راننده (عامل انساني) مهم­ترين علت در ايجاد تصادفات جاده­اي
مي­باشد. عامل رفتاري و ضعف مهارت­های شغلي ناشی از کمبود تجربه و عدم
آشنايي با جاده­ها از اصلي­ترين علل و عمده ترين دلايل ساختاری حوادث
ترافيكي و تصادفات جاده­اي
به شمار مي­آيند. تخلفات رانندگي همواره يكي از علل بروز مشكلات، معضلات و
حوادث ترافيكي در همه‌ جوامع مي‌باشد كه بسته به بافت جوامع ميزان و نوع
آن متفاوت خواهد بود. گرچه در بروز حوادث ترافيكي و تخلفات رانندگي، عوامل
مختلفي دخيل بوده، اما نقش علل انساني در رفتار ترافيكي و روش رانندگي به
عنوان اصلي‌ترين عامل، داراي بالاترين درصد علت حوادث ترافيكي و تصادفات
جاده­اي است.رانندگي
يكي از مواردي است كه شخصيت راننده را در اجتماع آشكار كرده و ابعاد
فرهنگي، رشد اجتماعي، نوع و روش انتخابي رفتارهاي فرد در اجتماع را به معرض
ديد مي­گذارد. حرفه رانندگي مستلزم آگاهي، مشاهده و درك و واكنش بي­خطر در
برابر عوامل تحريك كننده است. شهرنشيني، آمد و شد و متغيرهاي مربوط به آن،
رانندگان را ناخواسته درگير عصبانيت و پرخاشگري مي­كند. بدين ترتيب عدم
رعايت مقررات و قانون گريزی که به عنوان يک رفتار ضد اجتماعی است از اساسی
ترين دلايل رفتار نا ايمن در وقوع حوادث ترافيكي و تصادفات جاده­اي به شمار
مي­روند.رﻓﺘﺎرﻫﺎي
ﻧﺎمناسب و مخاطره آميز اﻓﺮاد زﻣﺎﻧﻲ اﻫﻤﻴﺖ دو ﭼﻨﺪان ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ
علاوه بر تهديد زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮد اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪه ﻋﻤﻞ، ﺳﻼﻣﺘﻲ و زﻧﺪﮔﻲ اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ را
ﻧﻴﺰ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ. ناهنجاري­هاي رفتاري در رانندگي به عنوان يک معضل جدي در
جامعه به شمار مي­آيد؛ که بايد در جهت جلوگيري از اين معضل به دنبال
تمهيدات و برنامه هاي اساسي بود. ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻛﺎر اﺣﺘﻤﺎل ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻳﻚ ﻋﻤﻞ
ﻧﺎ اﻳﻤﻦ ﺑﻪ ﺣﺎدﺛﻪ­اي ﻓﺎﺟﻌﻪ ﺑﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺸﺎﻏﻞ دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ.
زﻳﺮا ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻬﺪﻳﺪ زﻧﺪﮔﻲ و ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺧﻮد راﻧﻨﺪه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ زﻧﺪﮔﻲ ده­ها ﻧﻔﺮ
دﻳﮕﺮ ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ، دﺧﺎﻟﺘﻲ در اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﻧﺎ اﻳﻤﻦ راﻧﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮه
اﻓﻜﻨﺪه ﺷﻮد؛ كه از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﺰاﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ. اين رفتارهاي نا ايمن سبب
پديد آمدن حوادث ترافيكي و تصادف­هاي فراواني مي­شود.فرمت ورد قابل ویرایشتعداد صفحات: 68فصل دوم مبانی نظری و پیشنه تحقیق جهت نوشتن فصل دوم پایان نامه ارشد و دکتریهمراه با رفرنس نویسی و پاورقی داخل متنپیشینه تحقیق کامل: خارجی و داخلیمنابع فارسی کاملمنابع انگلیسی کامل