مبانی نظری رفتار اطلاع یابی

مبانی نظری رفتار اطلاع یابی

تعاریف رفتار اطلاع یابیویلسون (2000) رفتار
اطلاع‌يابي انسان را عبارت از فرايندي مي‌داند كه در تعامل دائمي با
افراد، شبكه‌هاي اجتماعي، موقعيت‏ها و بافت‏هاي گوناگون شكل گرفته و معتقد
است كه اين بافت و موقعيت اجتماعي است كه به‏وجود آورنده نياز اطلاعاتي است
و فرد را به استفاده از منابع دسترس‌پذير مشخصي محدود مي‌كند.در دایره‏المعارف کتابداری و اطلاع‏رسانی، نیز رفتار اطلاع‏یابی چنین تعریف شده است: به
الگوهای پیچیده رفتار و فعل و انفعال‏های متقابل انسان هنگام جست‏وجوی هر
نوع اطلاعات، رفتار اطلاع‏یابی اطلاق می‏شود. این اصطلاح به شیوه‏های
گوناگون برای اشاره به هر بستری به کار می‏رود که در آن، اطلاعات جست‏وجو
می‏گردد و تمام شکل‏های اطلاع‏یابی را دربرمی‏گیرد. جزء «اطلاع‏یابی» این
اصطلاح ممکن است، بیش از آن که به طور ضمنی میزان فعالیت مثبتی را برساند،
از فعالیتی حکایت کند که توسط مطالعات فردی یا گروهی نتیجه نداده باشد. درحالی‏که
اصطلاح خنثای «گردآوری اطلاعات» ممکن است توصیفی عینی‏تر از «اطلاع‏یابی»
ارائه دهد. جزء «رفتار» در این اصطلاح نیز ممکن است به سبب معنای ضمنی
«رفتارگرایی» کمی مبهم جلوه کند (نوشین فرد، 1381). 2-3. تاریخچه رفتار اطلاع یابیپس از جنگ جهاني دوم و با افزايش اطلاعات علمي و فني در زمينه هاي گوناگون، بحث رفتار اطلاع يابي براي اولين بار در كنفرانس اطلاعات علمي انجمن سلطنتي انگلستان در سال ١٩٤٨ مطرح شد .دراين كنفرانس، مطالعاتي درباره نحوه استفاده كاربران از اطلاعات ارائه و آغازگر رويكردي جديد در مطالعه رفتار اطلاع يابي انسان شد. ده سال بعد، در سال ١٩٥٨ ، كنفرانس بين المللي اطلاعات علمي در واشنگتن، مطالعات رفتار اطلاع‌يابي را پيگيري كرد. پيش از ظهور رايانه براي ذخيره و بازيابي اطلاعات و در فاصله دهة ١٩٤٠ تا ١٩٦٠ محور اصلي بر استفاده از اطلاعات متمركز شده بود .اولين پژوهش در اين زمينه در سال ١٩٧٢ انجام گرفت كه موضوعات آن درباره نيازهاي اطلاعاتي جامعه شهري، چگونگي تأمين آنها، و امكان تأمين بهتر اين نيازها از سوي سازمان ها بود. به نظر مي رسد براي اولين بار پالمر [1]در اواخر دهة ١٩٨٠ به رفتار اطلاعاتي گروهي از دانشمندان پرداخته است. نتايج پژوهش وي نشان داد كه رشته تخصصي، سازمان يا محيط شغلي و شخصيت، بر رفتار اطلاع يابي مؤثر است (ویلسون،2000).البته در اواسط دهة ١٩٨٠، در پاسخ به ابراز نياز به تمركز بيشتر بر كاربران به جاي نظام، حوزه رفتار اطلاع يابي تغيير عمده اي را هم در مفهوم آفريني و هم در طراحي پژوهش ها تجربه كرد .اكثر مطالعات حوزه استفاده و كاربران با به كارگيري رويكردهاي كا مل تر در مطالعه رفتار اطلاع يابي، به بررسي رفتار اطلاع يابي تغيير شكل داد. مشخصه اين امر، تغييري در ماهيت جمع آوري داده ها از بررسي گروه هاي بزرگ از طريق پرسشنامه يا مصاحبه ساخت يافته به مطالعه گروه هاي كوچك از طريق مشاهده و مصاحبه هاي ساخت نيافته بود. همچنين، مشخصه مهم ديگر آن تحول در ماهيت رويكرد تحليل، بويژه با تلاش آشكار براي توليد الگوهاي اطلاع يابي افراد يا گروه ها بود ( مهو و تیبو، 2003). 2-4. رفتار اطلاع یابی در وببرخلاف روند روبه رشد وب،
تاکنون بررسی اندکی در مورد اطلاع یابی در وب انجام شده است. یکی از دلایل
این امر، دشواری جمع آوری داده های کامل برای توصیف مرور روی وب است.به طور کلی تا کنون چهار شیوه اصلی اطلاع یابی در وب شناخته شده است که عبارتند از : مرور هدایت نشده[2]، مرور مشروط[3]، جستجوی غیر رسمی[4] و جستجوی رسمی[5].1. مرور هدایت نشده:
در اين حالت، انتظار مي‌رود نمونه‌هاي زيادي از مرحله‌ آغاز(هنگامي كه
جويندگان كار را در سرا صفحه‌هاي پيش‌گزيده، صفحه يا پايگاه مطلوب مثل
پايگاه‌هاي خبري يا روزنامه، شروع كنند) و پيونديابي (توجه به مطالب مورد
علاقه (اغلب تصادفي) و پيگيري پيوندهاي فرامتني) مشاهده‌ شود. پيونديابي
اغلب درطي بررسي هدايت نشده اتفاق مي‌افتد. پيونديابي به‌صورت بازگشتي
(به‌عقب) امكان‌پذيراست، چون موتورهاي جستجو شايد صفحات ديگري را
مكان‌يابي‌كنند كه كاربر را به پايگاه كنوني ارجاع دهد.2. مرور مشروط:
دراين حالت، انتظار مي‌رود فعاليتهاي مرور، تمايز و نظارت رايج باشد. اين
تمايز را بررسي‌كننده به هنگام انتخاب پايگاهها يا صفحه وب مرتبط اعمال
مي‌كند. پايگاهها ممكن است براساس بازديدهاي شخصي پيشين يا توصيه‌هاي
ديگران از يكديگر متمايز شوند. اغلب پايگاه‌هاي متمايز شده نشانه‌گذاري
مي‌شوند. بررسي‌كنندگان به هنگام بازديد از پايگاههاي متمايزشده، محتوا را
با ملاحظه فهرست مطالب، نقشه‌هاي سايت يا سياهه مقولات و رده‌ها مرور
مي‌كنند. كاربران ممكن است با مراجعه منظم به پايگاههاي متمايز شده يا با
خلاصه‌برداري از محتواي آنها،‌ بر اين پايگاهها نظارت داشته باشند.3. جستجوي غيررسمي:
دراين حالت، انتظار مي‌رود تمايز، استخراج و نظارت ويژگيهاي غالب باشد. به
علاوه، با توجه به شناخت كاربر از ربط، كيفيت،‌ پيوستگي و … جستجوي
غيررسمي احتمالاً از شمار اندكي از صفحات وب متمايز شده، صورت پذيرد.
استخراج نسبتاً غيررسمي است؛ بدين معنا كه جستجوي اطلاعات بايد در
پايگاه(هاي) منتخب متمركز شود. اگر فرد كانالهاي روزآمدسازي يا عاملان
نرم‌افزاري ايجادكند كه اطلاعات را براساس كليدواژه‌ها يا سرعنوانهاي
موضوعي بيابد، ويژگي نظارت فعال‌تر مي‌شود.4.جستجوي رسمی: دراين
مرحله، انتظار مي‌رود عمليات استخراج همراه با فعاليت تكميلي نظارت رخ
دهد. درجستجوي رسمی، از موتورهاي جستجويي استفاده مي‌شود كه وب را به‌طور
نسبتاً جامع زير پوشش قرار مي‌دهند و مجموعه‌اي از امكانات جستجوي قدرتمند
را فراهم مي‌آورند. فرد براي استفاده از تمام اطلاعات،‌ زمان بيشتري را به
جستجو اختصاص مي‌دهد تا قابليتهاي جستجوي پيچيده را فرا گيرد. جستجوي رسمي
ممكن است دو مرحله‌اي باشد: جستجوي چند پايگاهي براي شناسايي مآخذ مهم و
جستجوي درون‌پايگاهي. استخراج احتمالاً با فعاليت نظارت تقويت مي‌شود(چو،
دتلور، ترنبال[6]،2000). 2-5. الگوها و نظریه‌های رفتار اطلاع یابیهمزمان
با گسترش مطالعات حوزه رفتار اطلاع یابی، ارائه الگوهای رفتار اطلاع یابی
کاربران در حوزه مورد علاقه محققان مختلف قرار گرفت. این محققان امیدوار
بودند با ارائه این الگوها، از یک سو اطلاعاتی را در اختیار طراحان نظام
های ذخیره و بازیابی قرار دهند تا از طریق رفتار کاربران به نیازهای آنها
پاسخ دهند و از طرف دیگر فعالان حوزه آموزش، مراجعان را در تدوین برنامه
های آموزش مهارت های اطلاع یابی کمک رسان باشند. استفاده از الگوهای رفتار
اطلاع یابی به پژوهشگران کمک می کند که چگونه تصمیم بگیرند و روی چه نکاتی
در جستجوهای خود توجه بیشتری کنند. تا كنون الگوهاي رفتاري متفاوتي از سوي صاحب‌نظران ارائه شده است،
اما باتوجه به اینکه الگوی اطلاع یابی الیس یکی از الگوهای مورد استفاده
در حوزه وب بوده است و یا در محیط های مجازی به کاربرده شده است، به عنوان
الگوی مورد استفاده پژوهش حاضر ترجیح داده شده است و اهداف و سوالات پژوهش
بر اساس این الگو و مؤلفه های آن بنا نهاده شد. در ادامه، برخی از  اين الگوها مورد بررسي قرار مي‌گيرند. 2-5-1. الگوی ریس و ساراسویچاولین بار ریس[7] و ساراسویچ[8]
در اوایل دهه 1960 اولین الگوی فرآیند اطلاع یابی را پیشنهاد کردند. آنها
در الگوی پیشنهادی خود بر ماهیت متحول مشکل اطلاعاتی تأکید ویژه ای داشته
اند.دو مرحله مشخص در این الگو وجود دارد:مرحله نخست، یعنی انجام پرسش، که هر دو شخص درخواست کننده و جستجوگر را درگیر می کند.مرحله
دوم، یعنی پاسخ دهی به پرسش، که توسط جستجوگر و بر پایه اطلاعات به دست
آمده از متقاضی انجام می گیرد. در نهایت، پاسخ بستگی به موفقیت در انجام
پرسش دارد. الگوی ریس و ساراسویچ میان ربط و مناسبت تمایز قائل است، بدان
معنا که اولی یعنی «ربط» عبارت است از نتایج حاصل از تطبیق نیازهای اطلاعاتی بیان شده در پرسش با کل اطلاعات بازیابی شده ولی دومی یعنی «مناسبت»
به مفهوم تطبیق نتایج بازیابی شده و مشکل حقیقی اطلاعات با یکدیگر است.
بنابراین، نتیجه حاصل واضح و روشن نیست. به همین دلیل، الگوی ارائه شده
میان مشکل اطلاعاتی، نیاز اطلاعات، پرسش و تقاضا تمایز قائل است. ساراسویچ
پنج عنصر اساسی را در کار اطلاع یابی مشخص می کند. این عناصر عبارتند از:
1. مشکل یا مسئله، 2. وضعیت یا معلومات شخصی، 3. قصد، 4 . پرسش و 5.
درخواست ( پائو[9]، 1379).   2-5-2. نظریه رفتار اطلاع يابي ويلسونویلسون (2000) فرآیند اطلاع‏یابی را اولین بار در سال 1983 به‏عنوان یک الگوی حل مسئله[10]
برای پژوهش‏ها به‏کار برد. وی، پس از بررسي رفتارهاي اطلاع‌يابي متخصصان
بازاريابي، علوم اجتماعي و روان‌شناسي، الگویی را براي رفتار اطلاع‌يابي
ارائه داد كه به‏خوبي نقش عوامل روان‌شناختي را در رفتار جستجوگران نشان
مي‌دهد. وي در الگوی خود اذعان مي‌دارد كه عوامل روان‌شناختي، جمعيت‌شناسي،
محيطي و منبع‌مدار بر رفتار اطلاع‌يابي تأثير مي‌گذارند و در بسياري از
موارد آن را تغيير مي‌دهند. در این الگو، جستجو و استفاده از اطلاعات با
مراحل مختلف فرآیند حل مسئله هدف‏نما در ارتباط است. مراحل حل مسئله
عبارتند از: شناسایی مسئله، تعریف مسئله، حل مسئله و (در صورت نیاز) بیان
راه حل آن.با
وجود گستردگي اين الگو، ويلسون اظهار مي‌دارد كه الگوی پيشنهادي او تنها
قادر است نمونه‌هاي كوچكي از عوامل تأثيرگذار بر رفتار اطلاع‌يابي فرد را
نشان دهد. الگوی ويلسون به توصيف آنچه در زمينة رفتار اطلاع‌يابي، عامل
ميزان احاطه شخص ناميده مي‌شود، مي‌پردازد. وي در همين زمينه اظهار مي‌دارد
كه شخص پس از اتخاذ تصميم به جستجوي اطلاعات، با كمك انگيزه، جستجويي را
به اجرا درمي‌آورد و به دليل احساس نيازي كه به فايق‌آمدن بر مسئله دارد،
شخصاً گذار از مانع‏هاي مشخصي را كه در مسير بازيابي اطلاعات او قرار دارد،
تجربه مي‌كند. ويلسون معتقد است كه خود شخص صلاحيت لازم را براي
تصميم‌گيري‏هاي نهايي جستجوي اطلاعات و تشخيص اطلاعات مرتبط از غيرمرتبط
دارد و ممكن است بر اساس موقعيت، موضوع يا انگيزه‌‌هاي خاص، روش‏هايي را كه
براي جستجوهايش برمي‌گزيند، با ديگري متفاوت باشد (نوروزی چاکلی، 1385).فرمت ورد قابل ویرایشتعداد صفحات: 54فصل دوم مبانی نظری و پیشنه تحقیق جهت نوشتن فصل دوم پایان نامه ارشد و دکتریهمراه با رفرنس نویسی و پاورقی داخل متنپیشینه تحقیق کامل: خارجی و داخلیمنابع فارسی کاملمنابع انگلیسی کامل