مفهوم و مبانی تئوريك خسارت معنوی

مفهوم و مبانی تئوريك خسارت معنوی

دانلود پایان نامه مفهوم و مبانی تئوريك خسارت معنوینوع فایل: wordقابل ویرایش 317 صفحهمقدمه: از
نظر اسلام ، انسان ، برترين موجود عالم است كه خداوند از روح خود در او
دميده و فرشتگان را امر كرد تا بر او سجده كنند و او را به عنوان خليفه‌ي
خود در زمين برگزيد اگر چنانچه آدمي حرمت خود را حفظ كند و حركت تكاملي را
به درستي طي كند به جايي مي‌رسد كه از ملائك هم بالاتر مي‌رود و به موقعيتي
مي‌رسد كه در خيال نمي‌گنجد .« رسدآدمي به جايي كه به جز خدا نبيند بنگر كه تا چه حد است مقام آدميت » انسان
با چنين موقعيت و جايگاه ممتازي هم سلامت و تماميت جسماني و اموال و
متعلقات او مورد تأكيد است و بايد از هر گونه تعرض مصون بماند و هم حفظ
حرمت و شخصيت او از جنبه‌هاي گوناگون در اسلام مورد احترام بوده و بر صيانت
آن تاكيد شده است ، و بر خسارت‌هاي وارده بر آن عنايت بيشتري دارد . زيرا
پيامبر عظيم الشأن اسلام هدف از بعثت خود را كامل نمودن فضايل اخلاقي عنوان
مي‌كند كه يكي از وجوه فضايل اخلاقي رعايت حقوق معنوي افراد است . پس
خسارت منحصر به ضرر مادي نبوده ،‌بلكه خسارت معنوي ناشي از جرم ، به
مهمترين بعد از ابعاد وجود شخصيت انسان كه همان بعد معنوي و روحاني باشد
ايراد لطمه نموده و آن را متضرّر مي‌نمايد كه غالباً زيان‌هاي مادي قابل
جبران و طريق جبران آن نيز مشخص است و در بسياري موارد اعاده وضع به حالت
سابق آن به نحو كامل وجود دارد ، اما به دليل دشواري اندازه‌گيري زيان
معنوي و تقويم آن به پول و گاهي عدم امكان اين اندازه‌گيري و سنجش آن با
پول ، و يا مرسوم نبودن چنين ارزيابي در نظام‌هاي مختلف حقوقي ، در خصوص
امكان جبران آن ،‌وحدت نظر وجود ندارد ، اگر چه در اكثر كشورها ، اين نوع
خسارت ، نيز مشمول قاعده‌ي جبران خسارت دانسته شده است . و از اين حيث
تفاوتي با خسارت‌هاي مالي ندارد . ولي در برخي كشورها به طور صريح غير قابل
جبران اعلام گرديده ، يا حداقل در امكان جبران آن ترديد شده است . در نظام
حقوقي ما نيز ، نسبت به امكان جبران اين گونه خسارتها و حدود و ثغور آن
ابهام جدي وجود دارد و درپاره‌اي از اظهار نظرها كه از سوي مراجع قانوني
چون شوراي نگهبان و شوراي عالي قضايي سابق مبني بر عدم امكان جبران اين
خسارت به طريق مادي و مغايرت آن با موازين شرعي شده است ، اين ترديد را
بوجود آورده كه امكان مطالبه‌ي خسارت معنوي وجود ندارد . هر چند شريعت مقدس
اسلام براساس اصول و قواعد كلي از جمله قاعده‌ي « لاضرر و لاضرار في
الاسلام » و قاعده نفي عسر و حرج ، ايراد هر گونه ضرر وخسارت را به اشخاص
چه ضررهاي مادي و چه ضررهاي معنوي به طور كلي ممنوع نموده است . بر همين
اساس چگونه ممكن است به جبران خسارتهاي مادي تاكيد داشته باشد ، اما توجهي
به خسارت معنوي و لزوم جبران آن نداشته باشد ؟ در قانون اساسي جمهوري
اسلامي ايران ، از جمله در اصول 39 و 40 ايراد هر گونه ضرر و خسارت ممنوع
شده و طبق اصل 22 و 23 32 ق 10 . از لطمه به حقوق معنوي انسانها منع شده
است و اگر خسارتي به حيثيت و شرافت و سرمايه معنوي كسي وارد آيد طبق اصل
171 ق . ا . بايد جبران شود و در قوانين عادي نيز تلويحاًو يا با الصراحه
اشاراتي راجع به خسارت معنوي شده است كه اين امر نشانگر توجه شايان
قانونگذار ما به موضوع خسارت معنوي مي‌باشد . به هر صورت حقير سعي بر آن
دارم كه با بررسي در محدوده‌ي قوانين و مقررات لازم الاجراء فعلي ، بالاخص
قانون اساسي و قانون مسئوليت مدني و آيين دادرسي كيفري و مجازات اسلامي و
منابع معتبر فقهي به بحث و تجزيه و تحليل پيرامون خسارت معنوي ناشي از جرم
به ويژه در آثار حقوقي وكيفري آن بپردازم ، تا انشاء الله با تبيين وجاهت و
مشروعيت اين موضوع ، توجه و رسيدگي وجبران خسارت معنوي ناشي از جرم ، مورد
عمل مراجع محترم قضايي و مورد توجه و تاكيد اساتيد گرامي واقعي گردد، باشد
تا زمينه‌ي دستيابي بيشتر به نظم واقعي و استقرار عدالت و ايجاد محيط
مساعد جهت ارتقاء فضائل اخلاقي ، تامين آزاديهاي سياسي و اجتماعي ،ايجاد
امنيت و آسايش همگاني و ساير اهداف مندرج در قانون اساسي فراهم آيد ، و با
وضع قوانين متقن و محكم ، و مرتفع نمودن نواقص موجود در اين زمينه ، مراجع
محترم قضايي و امنيتي ، همانگونه كه اموال مردم را از تعديات و تجاوزات
محفوظ مي‌دارند ، با اتكا به چنين قوانين مستحكم ، حيثيت و اعتبار و
احساسات اشخاص حقيقي را نيز كه از اهميت و اولويت بيشتري برخوردار است از
تعرضات و تعديات محفوظ و مصون دارند و ضمانت‌هاي اجرايي براي اين قوانين
الزام آور وجود داشته باشد تا متجاوزين را از فكر تجاوز و تعدي به افراد
باز دارد و خسارهاي وارده به زيان ديدگان را مرتفع نمايد . حقيقت امر
آن است كه برخلاف خسارت‌هاي مادي ، مصاديق ديگر خسارت تحت عنوان « خسارت
معنوي » به جهت آن كه كثرت بروز اين نوع خسارت‌ها واهميت آن در جامعه‌ي
امروز به گونه‌اي است كه در خيلي از موارد خسارات وارده بر روح و روان و
شخصيت و احساسات و عواطف فرد سنگين‌تر از خسارت جسمي و مالي بوده و قابل
مقايسه با آن نيست و از سوي ديگر غفلت و بي‌توجهي نسبت به اين گونه خسارات
در نظام حقوقي مبتني بر اسلام ، باروح و قوانين اسلامي مغايرت دارد و آن را
غير عادلانه و غيركارآمد جلوه مي‌دهد و موجب تضييع حقوق اشخاص مي‌شود ،
لذا پرداختن به اين موضوع و دست‌يابي به راه‌كارهاي آن از اهميت خاصي
برخوردار است . بنابراين با وسع اندك علمي خود تنگناهاي نظري و عملي ،
خسارت معنوي ناشي از جرم را مورد بحث و فحص قرار داده ، تا پاسخ قانع
كننده‌اي در مسايل مورد نظر خود بيابم . لذا در اين پايان نامه سعي بر آن
است تا به پرسش‌هاي ذيل پاسخ داده شود .1- آيا خسارات معنوي قابل جبران هستند يا خير و در صورت قابل جبران بودن به چه ترتيبي بايد آن را جبران نمود ؟ 2- اصولاً چگونه مي‌توان سرمايه‌هاي معنوي از بين رفته را با معيارهاي مادي مورد ارزشيابي قرار داد ؟3- شيوه‌ها و ملاك‌هاي جبران خسارت معنوي چيست ؟4- آيا در نظام حقوقي اسلام روشهايي براي جبران خسارت معنوي پيش بيني شده است ؟5- خسارت معنوي ناشي از فوت توسط چه اشخاصي قابل مطالبه است ؟ و آيا اين نوع خسارت‌ها قابل انتقال و ورّاث هست يا خير ؟ 6- موضع مقننين ايران و فرانسه و عملكرد آنان در خصوص اين موضوع به چه نحو است ؟7- آيا در حقوق كشورهاي ديگر منجمله كشور فرانسه جبران مالي خسارت معنوي مورد پذيرش است يا نه ؟دراين
نوشتار سعي شده است با تتبع در منابع فقهي و منابع حقوقي ايران و فرانسه و
بكارگيري روش تحقيق كتابخانه‌اي و گردآوري منابع و اطلاعات وتحليل و نقد
وارزيابي آنها فرضيه‌هاي زير اثبات شود : 1- همانگونه كه ضررهاي مادي
صرف بايد با وسايل مادي از جمله پول جبران گردند ، ضررهاي صرف معنوي نيز در
درجه‌ي اول ، بايد با وسايل صرف معنوي مثل اعاده حيثيت و عذرخواهي در
مجامع يا جرائد جبران گردند . 2- اگر خسارت معنوي با توسل به روشهاي
غير مادي قابل جبران نباشد ضمن اقدامات غير مادي (مثل اعاده حيثيت و …)
اقدامات جبران كننده‌ي مادي نيز بايد به عمل آيد . 3- شناسايي حقوق و سرمايه‌هاي معنوي و حمايت از آن ريشه در مفاهيم اخلاقي و قواعد حقوق اسلامي دارد .4- حقوق كشورهاي ديگر ، جبران مالي خسارت معنوي را مورد پذيرش قرار داده‌اند .اهداف
اين تحقيق ، ارائه بحث تحليلي و عميق از خسارت معنوي و تبيين نقاط مبهم و
خطاهاي قانوني در حقوق ايران و بررسي اين موضوع به خصوص با نگاه نو به
مسائل ديني و مطالعه‌ي تطبيقي بحث در نظام حقوقي كشورهاي ايران و فرانسه و
يافتن راه حل مناسب و ارائه در موارد ابهام و اجمال بوده است .اين
نوشتار در دو بخش نگارش يافته كه بخش اول آن به كليات اختصاص يافته است و
مطالب اين بخش در دو فصل تحت عناوين 1- مفهوم ومباني تئوريك خسارت معنوي 2-
مسئوليت ناشي ازخسارت معنوي در حقوق اسلام و انديشه‌هاي حقوق فرانسه ارائه
گرديده است . بخش دوم نيز به جايگاه خسارت معنوي در قوانين موضوعه
ايران و فرانسه و مصاديق و روش‌هاي جبران آن اختصاص يافته است كه در دو فصل
مستقل مورد بحث و بررسي قرار گرفته است و در فصل سوم آن مطالعه‌ي تطبيقي و
مصاديق خاص خسارت معنوي و در فصل چهارم روش‌هاي جبران خسارت معنوي و افراد
ذي حق مطالبه خسارات معنوي بحث شده است .فهرست مطالب:مقدمه بخش اول : كليات فصل اول : مفهوم و مباني تئوريك خسارت معنوي مبحث اول : معاني و ملاك‌ها و ريشه‌هاي تاريخي مفهوم خسارت معنوي 1-1-1- معني لغوي خسارت 1-1-2- معني اصطلاحي خسارت 1-1-3- انواع تقسيمات خسارت و معيار آن الف – خسارت ناشي از نقض قرارداد ب- خسارت ناشي از تقصير غير قراردادي يا عمل نامشروع ج- خسارت ناشي ازارتكاب جرم 1-1-4- ملاك تشخيص خسارت مادي از معنوي 1-1-5- تعريف خسارت معنوي 1-1-6- تقسيمات خسارت معنوي 1-1-7- پيشينه‌ تاريخي مفهوم خسارت معنوي در اسلام و قوانين كهن 1-1-8- پيشينه تاريخي خسارت معنوي در حقوق ايران 1-1-9- نگاهي تاريخي به خسارت معنوي در فرانسه مبحث دوم : اركان مسئوليت ناشي از ايراد خسارت معنوي و شرايط مطالبه آن 1-2-1- وجود ضرر 1-2-2- ارتكاب فعل زيانبار نامشروع 1-2-3- رابطه سببيت بين فعل زيانبار نامشروع و خسارت موجود 1-2-4- دفاع مشروع 1-2-5- اجراي حكم قانون يا مقام صلاحيت‌دار 1-2-6- اجبار 1-2-7- اضطرار 1-2-8- اجراي حق 1-2-9- شرايط ضرر قابل جبران در خسارت معنوي الف –خسارت بايد قطعي و مسلم باشد ب- خسارت بايد مستقيم باشد ج – خسارت بايد جبران نشده باشد د- خسارت بايد قابل پيش‌بيني باشد مبحث سوم : مباني مسئوليت ناشي از ايراد خسارت معنوي 1-3-1- نظريه تقصير 1-3-2- ايرادها به نظريه‌ي تقصير 1-3-3- نظريه خطر 1-3-4- ايرادها به نظريه خطر 1-3-5- نظريه تضمين حق 1-3-6- نظريه مختلط 1-3-7- مباني مسئوليت مدني ناشي از ايراد خسارت معنوي درحقوق موضوعه ايران و فرانسه 1-3-8- فقه و حقوق اسلامي و نظريه تقصير و نظريه خطر فصل دوم : مسئوليت ناشي از خسارت معنوي در حقوق اسلام و انديشه‌هاي دكترين‌هاي حقوقي فرانسه مبحث اول : خسارت معنوي در حقوق اسلام 2-1-1- مستندات و مدارك قاعده لاضرر 2-1-2- انطباق عنوان ضرر با خسارت معنوي 2-1-3- انطباق عنوان ضرار با خسارت معنوي 2-1-4- شمول لفظي قاعده لاضرر بر اثبات جواز مطالبه‌ي خسارت معنوي 2-1-5- قاعده نفي عسر و حرج و جبران خسارت معنوي 2-1-6- انطباق عنوان حرج بر خسارت معنوي 2-1-7- قاعده اتلاف و تسبيب 2-1-8- وجوه افتراق و اشتراك ، اتلاف و مباشرت و تسبيب 2-1-9- قاعده غرور 2-1-10- بناي عقلا و جبران خسارت معنوي مبحث دوم : مفهوم و ماهيت ديه و جبران خسارت معنوي 2-2-1-معناي ديه در لغت واصطلاح فقه و حقوق 2-2-2- پيشينه‌ي تاريخي ديه 2-2-3- ماهيت ديه و جبران خسارت معنوي 2-2-4- مطالبه‌ي خسارت‌هاي معنوي زايد بر ديه مبحث سوم : تعزير و جبران خسارت معنوي 2-3-1- معناي تعزير در لغت و اصطلاح فقه 2-3-2- مفهوم و ماهيت تعزير و جبران خسارت معنوي 2-3-3- تعزير مالي كيفر خصوصي يا جبران خسارت معنوي 2-3-4- تعزير مالي دردهاي جسماني ناشي از جنايت بر جسم ، لطمه به عرض و خسارت ناشي از سب مبحث چهارم : قصاص ، حد قذف و امكان جبران مالي خسارت معنوي 2-4-1- معناي قصاص در لغت و اصطلاح فقه 2-4-2- مفهوم و ماهيت قصاص و امكان جبران مالي خسارت معنوي 2-4-3- معناي قذف در لغت و اصطلاح فقه 2-4-4- ماهيت حد قذف و احكام قذف 2-4-5- امكان تبديل حد قذف به جبران مالي خسارت معنوي 2-4-6- ايلاء و خسارت معنوي مبحث پنجم : ديدگاه فقهاي اسلام در جبران مالي خسارت معنوي 2-5-1- نظريه‌ي عدم جواز جبران مالي خسارت معنوي 2-5-2- نظريه مالي 2-5-3- نظريه امكان جبران خسارت مالي مبحث ششم : خسارت معنوي درانديشه‌هاي حقوق فرانسه 2-6-1- اصول نظريه‌ي امكان جبران مالي خسارت معنوي 2-6-2- اصول نظريه‌ي امكان جبران خسارت معنوي بخش دوم : جايگاه خسارت معنوي در قوانين موضوعه ايران و فرانسه و مصاديق و روش‌هاي جبران آن فصل سوم : مطالعه‌ي تطبيقي و مصاديق خاص خسارت معنوي مبحث اول : جايگاه خسارت معنوي در قوانين موضوعه 3-1-1- مسئوليت ناشي از ايراد خسارت معنوي در قانون اساسي 3-1-2- مسئوليت ناشي از ايراد خسارت معنوي در مسئوليت مدني 3-1-3- مسئوليت ناشي از ايراد خسارت معنوي در حقوق مدني 3-1-4- مسئوليت ناشي از ايراد خسارت معنوي در قانون آيين دادرسي كيفري 3-1-5- خسارت معنوي در آئين دادرسي مدني 3-1-6- مسئوليت ناشي از ايراد خسارت معنوي در حقوق اداري 3-1-7- مسئوليت ناشي از ايراد خسارت معنوي در قانون مجازات اسلامي 3-1-8- موضع قوانين مطبوعات نسبت به ايراد خسارت معنوي مبحث دوم : مصاديق خاص خسارت معنوي در مطبوعات 3-2-1- توهين به اشخاص و افترا به وسيله مطبوعات 3-2-2- توهين به مقدسات در مطبوعات 3-2-3- توهين به مقامات رسمي در مطبوعات 3-2-4- خسارت معنوي در رسانه‌ها 3-2-5- سوء استفاده از عنوان صاحب پروانه و نام و علامت روزنامه ديگر مبحث سوم : مصاديقي از افعال زيانبار خسارت معنوي 3-3-1- تجاوز به حق معنوي پديد آورنده 3-3-2- تجاوز به حق مخترع 3-3-3- سوء‌استفاده از اسم تجارتي 3-3-4- سوء استفاده از طرح و مدل‌هاي صنعتي 3-3-5- رقابت نامشروع يا رقابت مكارانه 3-3-6- خسارت تأخير تأديه 3-3-7- بازداشت قانوني 3-3-8- لطمه به عواطف و احساسات 3-3-9- غصب نام خانوادگي 3-3- 10- سلب آزادي 3-3-11- به هم زدن وصلت مبحث چهارم: ايراد خسارت معنوي به جمع نامحصور 3-4-1- ايراد خسارت معنوي به سنديكاها 3-4-2-ايراد خسارت معنوي به انجمن‌ها مبحث پنجم : كودكان و خسارت معنوي 3-5-1- مسئوليت كودكان در فقه و حقوق اسلامي 3-5-2- جبران ضرر و خسارت به عهده ي كيست الف ) تقصير سرپرست ب) عدم تقصير سرپرست فصل چهارم : روش‌هاي جبران خسارت معنوي و افراد مستحق مطالبه‌ي آن مبحث اول : راههاي جبران انواع خسارت معنوي 4-1-1- نگاه كلي به روش‌هاي جبران خسارت معنوي 4-1-2- انواع جبران خسارت معنوي 4-1-3- اعاده وضعيت سابق يا روش عيني 4-1-4- پرداخت غرامت يا جبران خسارت معنوي از راه دادن معادل 4-1-5- جبران خسارت به روش نمادين و اسمي 4-1-6- پرداخت غرامت كيفري و تنبيهي مبحث دوم :نحوه‌ي ارزيابي و تعيين ميزان انواع خسارت معنوي 4-2-1- نحوه‌ي ارزيابي خسارت معنوي و تفاوت تألم پذيري افراد 4-2-2- روش تعيين مبلغ جبران خسارت 4-2-3- ملاك زمان ارزيابي 4-2-4- ملاك ارزيابي خسارت در فرض تعدد اسباب 4-2-5- ارزيابي و تقويم خسارت معنوي ناشي از آسيب‌هاي جسمي 4-2-6- روش‌هاي جبران خسارت معنوي در لطمه‌هاي روحي مبحث سوم : مطالبه‌ي خسارت معنوي 4-3-1- افراد مستحق مطالبه‌ي خسارت معنوي 4-3-2- مطالبه خسارت معنوي وارده به متوفي از ناحيه‌ي وراث وبازماندگان زيان ديده 4-3-3- مطالبه‌ي خسارت معنوي وارده قبل ازفوت متوفي 4-3-4- نظريه‌ي عدم امكان انتقال حق مطالبه‌ي خسارت معنوي به ورثه 4-3-5- نظريه‌ي انتقال حق مطالبه‌ي ورثه درصورت مطالبه زيان ديده قبل از فوت 4-3-6- نظريه‌ي امكان انتقال حق مطالبه به ورثه 4-3-7- دعواي مطالبه‌ي خسارت معنوي ناشي از فوت مجني عليه ازناحيه وراث 4-3-8- مطالبه‌ي خسارت معنوي ناشي از جرح منجر به فوت مجني عليه ازناحيه وراث به عنوان قائم مقام او 4-3-9- قوانين و رويه‌هاي قضايي در زمينه‌ي مطالبه جبران خسارت شخصي مبحث چهارم : اسباب رفع يا كاهش مسئوليت مدني در خسارت معنوي 4-4-1- اسباب معافيت 4-4-2- قوه قاهره يا حوادث پيش‌بيني نشده 4-4-3- تقصير زيان ديده 4-4-4- رضايت زيان ديده نتيجه‌گيري و پيشنهاد 5-1- نتيجه‌گيري 5-2- پيشنهادات 1- فهرست منابع الف – كتب فارسي ب – پايان نامه‌هاي فارسي ج – قوانين د – نشريات فارسي 2 – كتب عربي 3 – منابع لاتين الف – كتب فرانسه منابع و مأخذ:قرآن كريم نهج البلاغه 1- فارسي الف )‌ كتب :1. آخوندي، محمود،آئين دادرسيكيفري، تهران ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ، 1368.2. آشوري،‌محمد ، آيين دادرسي كيفري ، تهران ،‌سمت ، چاپ دوم 1376 .3. آشوري ،‌محمد ، عدالت كيفري ( مجموعه مقالات ) تهران ، كتابخانه گنج دانش ، چاپ اول ، 1376 .4. آيتي ، حميد،‌حقوق آفرينشهاي فكري، نشرحقوقدان ، 1375.5. ابوالحمد ،‌عبدالحميد ،‌تحولات حقوق خصوصي زير نظر ناصر كاتوزيان ، مقاله‌ي مسئوليت مدني دولت، ‌تهران ، دانشگاه تهران ، 1349.6. ابوالحمد ، عبدالحميد ،‌حقوق اداري ايران ، تهران ، نشر توس ، 1379 .7. امامي ، حسن ،‌حقوق مدني ،‌تهران ، كتابفروشي اسلاميه ، چاپ سوم ، 1366.8. امامي ، اسداله ، حقوق خانواده ،‌جلد 1 انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ پنجم ، سال 1375 .9. امامي ، نور الدين ،‌حق مخترع ،‌مجموعه حقوق تطبيقي شماره 6 ، چاپ دانشگاه تهران ، 1350 .10. پروين ،فرهاد ، خسارت معنوي در حقوق ايران ، تهران ، ققنوس 1379 .11. جعفري تبار ، مسئوليت مدني سازندگان و فروشندگان كالا ، نشر دادگستر ، چاپ اول ، 1375 .12. جعفري لنگرودي، محمدجعفر ، دانشنامه حقوقي ، تهران ، اميركبير ، 1376 .13. جعفري لنگرودي ،محمد جعفر ، دايره المعارف حقوق مدني و تجارت ، تهران ، بنياد راستاد ، 1357 .14. جعفري لنگرودي، محمدجعفر،مبسوط در ترمينولوژيحقوقي، تهران ، گنج دانش ، 1378.15. جعفري ، محمدتقي ، مسائل فقهي ، جلد اول ، موسسه نشر كرامت ، 1377.16. جليلوند ،‌يحيي ، مسئوليت مدتي قضات ودولت در حقوق ايران و فرانسه و آمريكا و انگليس ، چاپ اول ، موسسه نشر يلدا ، 1373.17. حسينينژاد ،حسنقلي،مسئوليت مدني ،تهران ،1370.18. دورانت ، ويل ، تاريخ تمدن ، تهران ، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي ، 1365 19. دهخدا ، علي اكبر ، لغت نامه ،‌تهران ، دانشگاه تهران ، دانشكده ادبيات و علوم انساني، 1377 20. ستوده تهراني ،‌حسن ،حقوق تجارت ، تهران ، نشر دادگستر ، 1374 . 21. سلطاني نژاد ، هدايت الله ، مسئوليت مدني (‌خسارت معنوي ) ] بي‌جا [ ، نور الثقلين ، 1380 . 22. شامبياتي ، حقوق كيفري اختصاصي ، ج 3 ، انتشارات ژوبين ، چاپ اول ، تهران، 1376 .23. صادقي نشاط ، امير ، حمايت از حقوق پديد آورندگان نرم افزارهاي كامپيوتري، تهران ،سازمان برنامه و بودجه ، 1376 .24. صانعي ، پرويز ،حقوق جزاي عمومي ،‌تهران ، گنج دانش ، چاپ چهارم ، 1371 .25. صفايي ، حسين ، حقوق بين‌الملل وداوريهاي بين‌المللي ، تهران ،‌نشر ميزان ، 1375 .26. صفايي ، حسين ،‌مفاهيم و ضوابط جديد در حقوق مدني ، تهران ، مركز تحقيقات ، 1355.27. صفايي ، حسين ، مقالاتي درباره‌ي حقوق مدني و تطبيقي ، تهران ، نشر ميزان ، 1375 .28. صفايي ، حسين ، قاسم زاده ، حقوق مدني (‌اشخاص محجورين ) ،تهران ، سمت ، 1376 .29. علي آبادي ، عبدالحسين ، موازين قضايي هيأت عمومي ديوان عالي كشور ، جلد دوم، ‌تهران ،حسينيه ارشاد ، 1363 .30. غمامي ، مجيد ، مسئوليت مدني نسبت به اعمال كاركنان خود ، تهران ،نشر دادگستر ، 1367 .31. فتحعلي پور ، عطاله ، مسئوليتجزايي و مدني ناشي از تصادفات رانندگي ، تهران، 1376.32. فيوضي ، رضا ، حقوق بين‌الملل ( مسئوليت بين‌المللي و نظريه‌ي حمايت سياسي اتباع ) ، تهران ،‌جلد دوم ، دانشگاه تهران 1379.33. قاسم زاده ، مرتضي ، مباني مسئوليت مدني ،‌تهران ، دادگستر،1378.34. قائم مقامي فراهاني ، عبدالحميد ، حقوق بين‌الملل « رويه‌ قضايي تهران » ، پاژنگ، 1377.35. قرباني، زين العابدين ، اسلام وحقوق بشر ،‌كتابخانه صدر ، تهران ،] بي تا [ 36. كاتوزيان ، ناصر ، حقوق مدني ( الزامهاي خارج از قرارداد ، ضمان قهري )، دانشگاه تهران ، 1371.37. كاتوزيان ، ناصر ، حقوق مدني( قواعد عمومي قراردادها)، تهران ،شركت انتشار ياهمكاري شركت بهمن برنا ، 1376 .38. كاتوزيان، ناصر ، حقوق مدني(مسئوليت مدني و ضمان قهري )،‌تهران ،دانشگاه تهران ، 1370.39. كاتوزيان، ناصر ، فلسفه‌ي حقوق، انتشارات بهنشر ،‌ج1 ،چاپ پنجم، 1365. 40. كاميار، محمدرضا ، گزيده آراءدادگاه‌هاي حقوقي ، نشر حقوقدان ،چاپ اول ، 1377. 41. گلپايگاني ، محمد رضا ، مجمع المسائل ، قم ،دارالقرآن الكريم ] بي‌تا [42. گلدوزيان ،‌ايرج ، حقوق جزاي عمومي ايران ،جلد اول ، انتشارات دانشگاه تهران ، 1369.43. محقق داماد ، مصطفي ، قواعد فقه ( بخش مدني ) تهران ،نشر علوم اسلامي ، 1363.44. محقق داماد ، مصطفي ، قواعد فقه ( بخش مدني 2 ) ، تهران ، سمت ، 1373.45. محمدي ، ابوالحسن ، مباني استنباط حقوق اسلامي ، ناشر ، انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ ، 1373 .46. مرعشي ، محمدحسن ، ديدگاههاي نو درحقوق كيفري اسلام ، تهران ، نشر ميزان ، 1373.47.
معتمد نژاد ، كاظم ،‌حقوق مطبوعات ، بررسي تطبيقي مباني حقوق آزادي
مطبوعات و مقررات تاسيس وانتشار آنها ، تهران ، مركز مطالعات و تحقيقات
رسانه‌ها ، 1379 . 48. معين، محمد ، فرهنگ فارسي ،تهران،‌ اميركبير ، جلد 6 ، 1375. 49. منتظري ،‌حسينعلي ،‌رساله‌ي استفتائات ، قم ، ] بي‌نا[ ، 1371.50. موسوي ، بجنوردي ، محمد ، قواعد فقهيه ، تهران ،‌پژوهشكده امام خميني و انقلاب اسلامي ،‌موسسه چاپ ونشر مروج ، چاپ سوم ، 1379 .51. ميشل لورراسا ، مسئوليت مدني ،‌ترجمه محمد اشتري ، تهران ، نشر حقوق‌دان ، 137552. ميرخاني ، سيد احمد ، «آيات الاحكام »،جلد سوم و پنجم ، ] بي جا [ ، 1366.53. مير سعيدي ،‌منصور ماهيت حقوق ديات ، تهران، نشر ميزان ، چاپ اول ، 1373.54. مهرپور، حسين ،‌ديدگاههاي جديد در مسائل حقوقي ، انتشارات موسسه اطلاعات، چاپ اول ، 1372 ش .55. مهرپور ، حسين ، مجموعه نظريات شوراي نگهبان ،‌جلد دوم ، انتشارات موسسه كيهان ، چاپ اول ، 1371.56. نقيبي ، سيدابوالقاسم ، خسارت معنوي درحقوق اسلام و نظام‌هاي حقوقي معاصر ، انتشارات امير كبير ، چاپ اول ، 1386 .57. نوري همداني ، حسين ، توضيح المسائل ، قم ، قدس، 1371.58. هاشمي ، محمود ، بايسته‌هاي فقه جزا ،تهران ، نشر ميزان ، چاپ اول ، 1378. ب )‌ پايان نامه‌ها 59. حاجي نوري ، غلامرضا ، خسارات معنوي در حقوق كيفري، پايانه كارشناسي ارشد ، دانشكده حقوق علوم سياسي ، تهران ، 1379.60. خداداد زاده ، جواد ،‌خسارت معنوي در فقه و حقوق ملل ، پايان نامه كارشناسي ارشد ،‌دانشگاه آزاد اسلامي مشهد ، 1378 .61. درخشان نيا ، حميد ، پايان نامه « ضرر و زيان ناشي از جرم ، 1376»62. سامت ،‌محمد علي ، پايان نامه كارشناسي ارشد ، « ضرر و اقسام آن در مسئوليت » ، دانشكده حقوق دانشگاه تهران ، 1371 ش .63. سعيدي فر ،عباس ، حق مؤلف در ايران و تطبيق آن با فرانسه ، پايان نامه كارشناسي ارشد ،‌دانشگاه شهيد بهشتي ، 1362 .64.
فقيه نخجيري ،‌حسن ، « دعواي خصوصي در دادگاه جزا » ، پايان نامه دكتري ،
دانشگاه تهران ،‌دانشكده حقوق و علوم سياسي ،‌تهران ، 1350.65. كيايي ،
محمد تقي ، پايان نامه كارشناسي ارشد ، مسئوليت كيفري ناشي از ايراد خسارت
معنوي در حقوق ايران و فقه دانشگاه امام صادق (ع) .ج) قوانين 66. آئين دادسراها و دادگاههاي ويژه روحانيت مصوب 136967. قانون آيين دادرسي كيفري مصوب 1339.68. قانون آيين دادرسي مدني .69. قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران ، 1358.70. قانون بيمه .71. قانون تجارت .72. قانون تعزيرات .73. قانون ثبت علايم و اختراعات 1310.74. قانون حمايت از مولفان و مصنفان و هنرمندان .75. قانون مجازات عمومي ، مصوب 1304.76. قانون مجازات اسلامي ، 1370.77. قانون مجازات اسلامي (تعزيرات و مجازاتهاي بازدارنده ) مصوب 1375ش .78. قانون مسئوليت مدني مصوب 1339.79. قانون مدني .80. قانون مطبوعات مصوب 1364.81. قانون اساسي فرانسه ، ترجمه رياست جمهوري ، اداره كل قوانين و مقررات كشور ، ج 1 ، 1376.82. ترجمه قسمت تعهدات قانون مدني فرانسه . د) نشريات فارسي 83. آشوري ، محمد ، ترجمه ،نشريه‌ي موسسه حقوق تطبيقي شماره 3 ، «گزارش به نهمين كنگره‌ي بين‌المللي حقوق تطبيقي» ، تهران ، 1353 .84. اكبري ، موسي الرضا ، مقاله « ماهنامه مسئوليت مدني » شماره 52، سال نهم مهر و آبان ، 1384.85. امامي ، حسن ، دانشكده حقوق دانشگاهملي( سابق) ، شماره 2.86. امين فر ، رحمت اله ، خسارت در قانون مدني فرانسه ، مجموعه حقوقي ، سال چهارم ، ش 16.87. پور سيد ، بهزاد ، مسئوليت حقوقي ناشي از انتشاب اخبار كذب ، نشريه پژوهش و سنجش .88. شهري ، غلامرضا ،‌سروش ستوده جهرمي ، نظريات اداره‌ي حقوقي قوه قضائيه ( مسائل كيفري ) تهران، روزنامه رسمي كشور ، 1373. 89. صالحيار ، غلامحسين « مطبوعات ايران و شكل مطبوعات در ايران ، دنياي سخن » ، ش 62 ، (آبان و آذر ) ، 1373.90. عوارض رواني ضربه‌هاي سرو …. نشريه پزشكي قانوني ، سال 1 ، ش1 ، تير ماه 1373.91. كاتبي ، حسينقلي، مجله كانون وكلا، خسارات حاصل از عدم انجام تعهدات ، سال 9 ، ش 53 92. كريم زاده ، احمد ، نظارت انتظاميدر نظام قضائي ، چاپ روزنامه رسمي ، 1376.93. كوچكي پور ، علي اكبر ، « حقوق پديد آورنده‌ي آثار ادبي هنري » اطلاعات ، 4 بهمن ، 1372. 94. مرعشي ، محمد حسن ، « ديه و ضرر و زيا‌ن‌هاي ناشي از جرم » مجله قضايي و حقوق دادگستري ش 1 ، 1370.2- كتب عربي 95.
ابن ادريس الحلي ، محمد ، السرائر الحاوي لتحرير الفتاوي ، ( سلسله
الينابيع الفقهيه ) بيروت ، موسسه فقه الشيعه ، الدار الاسلاميه ، 1410 ق .96. ابن عابدين ، حاشيه ابن عابدين ، قاهره ، المطبعه الميمنيه ، 1327 ق .97. ابن قدامه ، شمس الدين ، ابي الفرج عبدالرحمن ، الشرح الكبير ، حاشيه كتاب المغني ، بيروت ، دارالكتب العربي ]1348 [.98. ابن منظور ، لسان العرب ، نسقة و علق عليه و وضع فهارسه علي سيري ، بيروت : داراحياء التراث العربي ، 1408 ق 1988 م، 180 ج .99. انصاري ، مرتضي ، المكاسب ، چاپ سنگي ، طهران ] بي‌نا [ ، 1286 ق .100. بحر العلوم، عزالدين، بحوث فقهيه ، چاپ بيروت ، 1393 هـ .ق .101. 102. البهوتي ، منصور ، شرح منتهي الارادات، بيروت : دارالفكر ، ] بي‌تا [.103. الجواهر ، محمدفائق ، المسئوليه الطبيه في قانون العقوبات ، ] بي‌جا[ ، دارالجوهري للطبع و النشر ، 1951 م .104.
الحر العاملي ، محمد بن الحسن ، وسائل الشيعه الي تحصيل مسائل الشريعه مع
تعليقات تحقيقيه ابي الحسن الشعراني ، بيروت : داراحياء التراث العربي ،
1402ق.105. حسني ، محمود نجيب ، علاقه السببيه في قانون العقوبات ]بي‌جا: بي‌نا ، بي‌تا [ 106. حلبي ،ابوالصلاح ،‌الكافي في الفقه ( سلسله ينابيع الفقهيه ) ، بيروت ، موسسه فقه الشيعه ، الدار الاسلاميه ، 1410ق.107. الحلي ،حسين ، بحوثفقهيه ] بي جا [ ، موسسه المنار ،1415ق.108. الخراساني ،محمد كاظم ، كفايه الاصول ، قم ، موسسه النشر الاسلامي التابعه لجماعة المدرسين ، 1414ق.109. خفيف ، علي ، الضمان ، في الفقه الاسلامي ، قاهره ، دارالفكر العربي ، 1997 م .110. خميني ] امام [ روح الله ، تحرير الوسيله ، بيروت ] بي‌نا[ ، 1404 ق.111. خميني ]امام [ ، روح الله، الرسائل ، قم : موسسه اسماعيليان ، 1410 ق .112. خوئي ، ابوالقاسم ، مباني تكمله المنهاج ، بيروت : دارالزهراء ] بي‌تا[.113. خوئي ، ابوالقاسم ، مصباح الفقاهه ، بيروت : دارالهادي ، 1412 ق.114. الدسوقي ، ابراهيم ، التعويض بين الخطاء و الضرر ، مصر ، مؤسسه الثقانه الجامعيه الاسكندريه ، ] بي‌تا[ . 115. راغب الاصفهاني ، ابي‌القاسم الحسين بن محمد ، المفردات في غريب القرآن ، ] بي‌جا[، دفتر نشر ، الكتاب ، 1404 ق .116. زمخشري ، محمدبن عمر ، الفائق في غريب الحديث ، القاهره : دارالاحياء الكتب العربيه ، ج 3 ، 1364 ق .117. سراج ،محمداحمد ، ضمان العدوان في الفقه اسلامي ، ]بي جا [ ،‌1414 ق.118.
سعيد ، مقدم ، التعويض عن الضرر المعنوي في المسئوليته المدنيه ، دراسه
مقارنه ، بيروت ، دارالحداثه للطباعه و النشر و التوزيع ، 1985 م .119. سنهوري ، عبدالرزاق احمد ، مصادر الحق في الفقه الاسلامي ، بيروت ، منشورات محمد الديه ، 1954 م .120. سنهوري ، عبدالرزاق احمد ، الوسيط في شرح القانون المدني الجديد ، بيروت ، داراحياء التراث العربي ، ]بي‌تا[.121. شلتوت ، محمود ، الاسلام عقيده و شريعه ، قاهره ، دارالقلم ، 1966م .122. شهيد اول ، محمد بن مكي ، القواعد و الفوائد ، نجف ، منتدي النشر ، 1980 م.123. شهيد ثاني ، زين الدين بن علي ، مسالك الافهام،قم ، دارالهدي ، ] بي‌تا[ .124.
شهيد ثاني ، زين‌الدين بن علي ، الروضه البهيه في شرح اللمعه الدمشقيه ،
به تصحيح و تعليق محمد كلانتر ] بي جا[، منشورات جامعه النجف الدينيه ، چاپ
اول ، ] بي‌تا[ .125. شيخ طوسي ، المبسوط في فقه الاماميه ]بي‌جا[ ، مكتبه مرتضويه، 1351.126. صافي ، لطف الله ، التعزير ، قم، جماعه المدرسين بقم ، موسسه النشر الاسلامي ، 1404 ق.127. الطائي ، عادل احمد ، المسئوليته المدينه للدوله عن أخطا و موظفيها، عمان ، اردن ،دارالثقافه ، 1999 م .128. طباطبائي ، علي ، رياض المسائل في بيان الاحكام بالدلائل ، قم ، موسسه آل البيت ، 1404 ق .129. يزدي طباطبائي ،محمد كاظم ، ملحقات عروه الوثقي ، قم ، مكتبه الداور ، ] بي‌تا[.130. طريحي ،فخر الدين ، مجمع البحرين و مطلع النهرين ، چاپ سنگي ، طهرن ، كارخانه ملافضل‌اله ، 1362ق.131. طنطاوي ، محمود محمد ، المدخل الي الفقه الاسلامي ، ] بي‌جا[ ، دارالتوفيق انموذيه ، 1408 ق .132. طوسي ، ابوجعفر محمد بن الحسن ،تهذيب الاحكام ، تهران: دارالكتب الاسلاميه ، 1363.133. عاملي غروي، جواد ، مفتاح الكرامه في شرح قواعد العلامه ، قاهره :] بي‌نا[ ، 1324 ق.134. عاملي كركي ،ابوالحسن علي ، جامع المقاصد في شرح القواعد ،ج 1 ، چاپ سنگي دو جلدي ، تهران .135. عبدالحميد ، محمد سامي ، حسين ، مصطفي سلامه ،القانون الدول العام، بيروت ، الدار الجامعيه ، 1988 م .136. علامه حلي ، تذكره الفقها ]بي‌جا[ ، اسماعيليان ، 1373.137. العوجي، مصطفي ،القانون المدني،الجز الثاني،المسئوليته المدنيه ، بيروت ، 1995 م.138. غزالي ، ابو حاماد ، الوجيز في فقه مذهب الشافعي ، مصر ، مطبعه الادب و المؤيد ، 1317 ق .139. فاضل مقداد ، جمال الدين ، التنقيح الرائع لمختصر الشرايع ، قم ، كتابخانه‌ آيه الله المرعشي ، 1404 ق .140. فاضل اصفهاني ،‌كشف اللثام ، قم ، منشورات مكتبه آيه الله العظمي مرعشي نجفي 1405 ق .141. الضراء الحنبلي ، ابي العلي محمد بن الحسين ،الاحكام السلطانيه ، بيروت، دارالكتب العلميه ، 1403 ق .142. فيومي ، احمد ، مصباح المنير في غريب شرح الكبير ، چاپ سنگي ، ( ايران ، بي‌نا ، 1405 ) 143. الكاساني ، علاء الدين ، بدائع الصنايع في ترتيب الشرائع ، بيروت دارالكتب العلميه ، ]بي‌تا[ .144. ماوردي ، ابوالحسن ، الاحكام السلطانيه ، بيروت ، دارالكتاب العربي ، ] بي‌تا[.145. مجلسي ، محمد باقر ، مراه العقول في شرح اخبار آل الرسول ( تهران : دارالكتب الاسلاميه ) چاپ دوم .146. محقق حلي ،‌نجم الدين ، شرايع الاسلام في مسائل الحلال و الحرام ، تهران ، استقلال ،] بي‌تا [ ، 1363.147. محقق حلي ،نجم الدين ، المعتبر في شرح المختصر شرايع الاسلام ، قم ، مجمع الذخائر الاسلاميه ]بي‌تا[ .148. معلوف ، لوئيس ، المنجد في اللغه و الاعلام ، بيروت ‌، دارالمشرق ، 1973 م .149. مكارم شيرازي ، ناصر ، القواعد الفقهيه ، قم ، مدرسه الامام اميرالمومنين (ع) ، 1411 م .150. منتظري ، حسينعلي ، دراسات في ولايه الفقيه و فقه الدولة الاسلاميه دار الفكر، 1409 ق. 151. موسوي اردبيلي ، عبدالكريم ، فقه الحدود و التعزيرات ، قم ، مكتبه اميرالمومنين ، چاپ اول ، 1413ق.152. الموسوي البجنوردي ،حسن ، القواعد الفقهيه ، نجف ، مطبعه الادب ، 1389 ق .153. نجفي ، محمدحسن ، جواهر الكلام ،‌تهران ، المكتبه الاسلاميه ،1367 .154.
النجفي الخوانساري ، موسي بن محمد ، منيته الطالب في شرح المكاسب ،
تقريرات درس محمد حسين النائيني ، قم ، جماعه المدرسين بقم المشرفه ، موسسه
النشر الاسلامي ، 1418 ق .155. نجم جبران ،‌يوسف ، النظريه العامه للموجبات ،‌بيروت ، منشورات عويدات ، 1981 م .156. نراقي ، احمد بن محمد مهدي ، عوائد الايام ، چاپ سنگي ] طهران ، بي‌نا[ ، 1245 ق .157. نوري ، حسين ، مستدرك الوسائل ، بيروت موسسه آل البيت ، چاپ دوم ، 1409 ق . 3- منابع لاتين : 158- Andre Lucaset Pierre catala – Code civil – Edition litec – 1988159- Buris stark – Droit civil- Librairies Techiniques – paris- 1972.1606- Demogue . R, Traite des obligations,1924.161- Ganot (Jean) , La’reperation du Pre’judice moral the’se Renne , 1924.162- Givord la re partion du prejudice moral these Grenoble , 1938 .163- G- Vinney et Patrice jourdain – Traite’ de droit civil – Les condition de la responsabilite L.G.D.J. Paris- 1988.164- Hauser, jean et Huet danie’l – – teaite de droit civil, la famille .L.G.D.J – Paris – 1988.165- Henry Gampbell ‘ Blacks Law dictionary ‘ , 5th ed . 1990 .Jose vidal , observation sur la nature et de droit penal compare , 1963, N. 38. 166- Le Tourneau , philipe et cadit loic – Droit de la responsabilite Dalloz-Paris 1996.167-
Mazeaud ( Henri Et Leon), Traite theorique et pratique de la
responsabilitie civil delictulle et Contractulle . T.I et II et III e’me
edition, paris? Sirey,1934.168- Tunc , Andre’ – La responsabilite’ civil paris –02 –Dalloz -1981.169- Starck ,Boris, Droit civil obligation resonsibilite delictull , 2nd e’me e’d , paris: 1985.170- Strak, Doge , 77 et Jean Lean A com be Les obligations en droit Malgachep. 206 ets.171- Viney , Genevie’ ve, Trait’e , du Droit civil , La Re’sponsabilite. Effects paris, L.G.D.J, , 1988 , no 142 et 148.172- Voir philippe, Le Tourneau Paris Dalloz , 1972.