کاربرد نماد مذهبی در حجاری دوره ی ساسانی و تجزیه و تحلیل مفهوم نماد

کاربرد نماد مذهبی در حجاری دوره ی ساسانی و تجزیه و تحلیل مفهوم نماد

پایان نامه کاربرد نماد مذهبی در حجاری دوره ی ساسانی و تجزیه و تحلیل مفهوم نمادنوع فایل: wordقابل ویرایش 220 صفحهپايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد تاريخ M.Aرشته تاريخ هنر ايران باستانچکیده: انسان
موجودی اسطوره باور و نماد ساز است. اسطوره آغاز «شدن و نحوهی «بودن»»
آدمی را بیان میکند و نماد زبان اسطوره و آیین در ازنای تاریخ بوده است. در
جهانبینی اسطـوره انسان خود و جهان را در هم میآمیزد تا حضور خویش را در
روند حیات به ثبوت برساند. هنر ساسانی که آخرین جلوه هنر شرقی باستان
میباشد در گستره تاریخ شهرتی به سزا دارد. نقوش برجسته ساسانی از منابع و
مآخذ بزرگ و ارزشمند دوران ساسانی به شمار میروند و به مثابه معیارهای
اصیلی هستند که میتوان مدارک بدست آمده از مطالعات باستان شناسی و تاریخی
را با آنها سنجید و به کشفیات و نتایج مهمی دست یافت. این آثار ارزشمند
نمودار بخش وسیعی از هنر، فرهنگ و روش سیاسی و مذهبی ساسانیان میباشند زیرا
هر یک از آنها به منظور بیان و انتقال یک مفهوم و واقعهای صادق خلق
شدهاند. مهمترین هدف این پایاننامه، روشن کردن مفاهیم نمادین مذهبی در نقش
برجستههای ساسانی و بیان محتوای تاریخی و درک مفهوم و پیام مرموز موجود در
آنهاست. تا کنون 34 نقش برجسته ساسانی در مناطق مختلف کشف شده است. در این
پژوهش ضمن معرفی یکایک نقش برجستهها، به بررسی مفاهیم نمادین آنها نیز
پرداخته میشود. تحقیقات و مطالعاتی که در این زمینه به عمل آمده، نشانگر آن
است که هنرمندان و حجاران ساسانی برای حجاری نقش برجستهها، به طور کلی دو
موضوع: مذهبی وغیرمذهبی و یک موضوع ترکیبی(اجماع دو موضوع-مذهبی و
غیرمذهبی- در یک نقش برجسته) را مدّنظر داشتهاند. موضوع صحنه مذهبی، تاج
ستانی از اهورامزدا میباشد و موضوع صحنه غیر مذهبی، پیروزی بر دشمن است.
موضوعات ترکیبی، موضوعاتی هستند که میتوان در آنها دو موضوع مذهبی و
غیرمذهبی را که در یک صحنه جمع شدهاند، باز شناخت. در این پژوهش ، هر یک از
نقش برجستههای ساسانی با توجه به تقسیمبندی مزبور مورد مطالعه و بررسی
قرار گرفته است. همچنین به بررسی نمادهای تصویری، مذهبی مربوط به نقش
برجستههای ساسانی نیز پرداخته شده است. که یکی از شاخصترین این نمادها
فرایزدی (حلقه سلطنت) میباشد. که توسط اهورامزدا و یا نمایندهی او (کرتیره،
(موبد زرتشتی) و آناهیتا) به شاهنشاه ساسانی اهدا میشود. در حقیقت با این
تصاویر ساسانیان خود را نماینده و برگزیده اهورامزدا بر روی زمین میدانست.واژگان کلیدی:نمادهای مذهبی، اسطوره، حجاری، نقش برجسته. مقدمه: بعد
از اینکه انسان یکجا نشینی را برگزید و به روشنای فرهنگ و تمدن پای نهاد
کوشید که بر محیط خویش تسلط پیدا کند. و آنچه که از جهان طبیعت برایش وحشت
انگیز و یا ناشناخته بود و از طرف دیگر باورهایی که داشت باعث اندیشیدن او
در مورد جهان پیرامونش شد و همین امر زمینه ترسیم و بازسازی او از محیط
اطرافش را فراهم کرد. این بازنمایی گاهی به صورت برداشت ذهنی او بود. که
این امر اساس شکل گیری تصاویر نمادین را فراهم کرد و گاهی هم به صورت عینی و
الهام گرفته از طبیعت بود. در واقع هدف انسان از خلق این تصاویر چیره شدن
بر ترس هایش و رسیدن به آرزوهایش بود. از آنجا که بعضی از عوامل بوجود
آورنده ی ترس ها برای انسان ناشناخته بود حالت ستایش گرانه ای نسبت به آن
می گرفت و همراه با عناصر طبیعی سودمند به ستایش و نیایش در برابر آنها می
پرداخت، همین امر نمادهای تصویری با مفاهیم و درون مایه ی آیینی را شکل
داد. از آنجا که شاهان ساسانی حکومتی متکی به دین و دولت را تاسیس کرده
بودند.نماد پردازی آیینی با قدر ت سیاسی در هم آمیخته شد که نمونه ای بارز
از این آمیزش را می توان در سنگ نگاره های ساسانی که گویاترین و شناخته شده
ترین کارهای هنری این دوره می باشد مشاهده کرد. آنچه در پیش رو داریم
کوششی در جهت بررسی برای دستیابی به مفاهیم مذهبی نماد در سنگ نگاره های
ساسانی می باشد. امید است نتیجه ای مطلوب از آن حاصل آید.فهرست مطالب:1-1 مقدمه1-2 بيان مسئله1-3 سئوال اصلي تحقيق1-4سئوالات فرعی1-5 فرضیه اصلی1-6فرضیات فرعی1-7سوابق مربوطه1-8 اهداف تحقيق1-9 روش تحقيقفصل دوّم : تاریخ و هنر دوره ساسانی2-1اردشیر موسس سلسله ساسانی2-2 اوضاع اجتماعی،اقتصادی،اداری و فرهنگی دوره ساسانیان2-3مذاهب در دوره ساسانیان2-3-1 دین زرتشت2-3-2 آیین زروانی2-3-3 آیین گنوسی2-3-4دین مانوی2-3-5 دین مزدکیه2-3-6 آیین بودایی2-3-7 مسیحیت2-3-8 دین یهودی2-4 وسعت مرزهای ایران در دوران ساسانیان2-5 سقوط دولت ساسانی وعلل آن2-6 نگرشی بر هنر ساسانیفصل سوّم : موضوعات و مفاهیم سنگ نگاره های ساسانی3-1 نقوش برجسته ساسانی3-2 موضوعات مذهبی3-2-1 نقش تاج بخشی اهورامزدا به اردشیر اول در فیروزآباد3-2-2 نقش تاج بخشی اهورامزدا به اردشیر اول در نقش رجب3-2-3 نقش تاج بخشی اهورامزدا به شاپور اول (نقش رجب)3-2-4 صحنه تاج گیری نرسی از جانب آناهیتا (نقش رستم)3-3 دریافت نشانه فر ایزدی و تاجگیری از اهورامزدا و آناهیتا3-3-1 تاج گیری خسرو پرویز در (تاق بستان)3-4 دریافت نشانه ای از عنوان برکت از آناهیتا3-4-1 نقش برجسته شاپور اول در تنگ قندیل3-5 شاه در حال نیایش3-5-1 نقش برجسته بهرام دوم در گویوم3-5-2 نقش برجسته بهرام دوم در برم دلک3-5-3 کرتیر در حال نیایش (نقش رستم) و (نقش رجب)3-6 صحنه های غیر مذهبی3-7 پیروزی فرمانروا بر دشمنان و اسارت آنها3-7-1 نقش برجسته اردشیر اول در سلماس3-7-2پیروزی شاپور یکم بر رومیان (دارابگرد)3-7-3 نقش پیروزی شاپور اول بر امپراطور روم (نقش رستم)3-7-4 پیروزی بزرگ شاپور اول بر امپراطور روم در بیشابور (تنگ چوگان)3-7-5 پیروزی شاپور بر امپراطوران روم در بیشابور- تنگ چوگان3-7-6 پیروزی شاپور اول بر دشمن (پهلیزک) بیشابور- تنگ چوگان3-7-7 پیروزی بهرام دوم بر دشمنان در بیشابور- تنگ چوگان3-8 صحنه نبرد تن به تن3-8-1 نبرد اردشیر با اردوان تنگاب فیروزآباد3-8-2 نبرد تن به تن بهرام دوم با دشمن (نقش رستم)3-8-3 نبرد هرمز دوم با دشمن (نقش رستم)3-8-4 نبرد بهرام چهارم با دشمن (نقش رستم)3-8-5 نبرد تن به تن بهرام چهارم با دشمن (نقش رستم 2)3-8-6 نقش برجسته «ویستهم» در ری3-8-7 نقش برجسته شاپور اول در حال پیکار با شیر (دارابگردІІ)3-9 افراد خانواده سلطنتی و یا درباریان در حضور شاه3-9-1 بهرام دوم در میان درباریان (سراب بهرام)3-10 صحنه خانوادگی3-10-1 بهرامدوم در میان خانواده(برم دلک)3-10-2 بهرام دوم در میان خانواده و بزرگان (نقش رستم)3-10-3 شاپور اول در میان خانواده (نقش رجب)3-10-4 صحنه خانوادگی شاپور دوم و سوم (تاق بستان)3-10-5 شکار حیوانات وحشی توسط فرمانروای ساسانی (تاق بستان)3-10-6 فرمانراو سوار بر اسب با لباس رزم (تاق بستان)3-10-7 پیکره ی شاپور اول در بیشاپور3-11 موضوعات ترکیبی3-11-1 نقش تاجگیر اردشیر و پیروزی او بر اردوان (نقش رستم)3-11-2 تاجگیری شاپور اول از اهورا مزدا و پیروزی او بر امپراطوران روم (بیشاپور)3-11-3 نقش تاج گیری بهرام اول (بیشاپور)3-11-4 نقش تاجگیری اردشیر دوم و غلبه بر دشمن (تاق بستان)فصل چهارم: پیدایش نماد و اسطوره در ریشه یابی نمادهای تصویریمذهبی نقش برجسته های ساسانی4-1 تعریفی از نماد و اسطوره4-2-1 نماد فَروَهَر4-2-2 نماد فّر4-2-3 نماد خورشید4-2-4 نماد ماه4-3 نقوش طبیعی در دوره ساسانی4-3-1 نماد آتش4-3-2 نماد آتشدان4-3-3 نماد آب4-3-4 نماد کوه4-4 نقوش گیاهان در دوره ساسانی4-4-1 نماد درخت نخل4-4-2 نماد سرو4-3-3 نماد گل نیلوفر4-3-4 بَرسُم4-4 نقوش هندسی در دوره ساسانی4-4-1 نماد حلقه و چرخ4-5-1 نماد اهورامزدا4-5-2 نماد آناهیتا4-5-3 نماد میترا/ میتره/ مهر4-5-4 نماد کرتیر4-6 نقوش حیوانی در دورۀ ساسانی4-6-1 نماد گراز4-6-2 نماد گاو4-6-3 نماد فیل4-6-4 نماد اسب4-6-5 نماد شیر4-7 نقوش پرندگان در دورۀ ساسانی4-7-1 نماد طاووس4-7-2 نماد سیمرغ4-7-3 نماد عقاب4-8 بررسی نمادین نقوش تاج های ساسانی فصل پنجم: جمع بندی و نتیجه گیریجمع بندی و نتیجه گیریمنابع و مآخذجداول، تصاویر و طرح هاچکیده پایان نامه به انگلیسیمنابع و مأخذ:الف: منابع فارسی: 1- آریانپور کاشانی، عباسی و منوچهر، نفوذ عقاید آریائی در دین یود و مسیحیت. چاپ اول. شهریور 13522- آموزگار، ژاله، تاریخ اساطیری ایران، چاپ دوازدهم، تهران انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 13893- اوستا، گزارش، ترجمه و تفسیر ابراهیم پورداود، یشت¬ها، جلد 1 و 2، چاپ یکم، تهران انتشارات اساطیر، 13774- الیاده، میرچیا، مقدمه ای بر فلسفه¬ای از تاریخ (اسطوره بازگشت جاودانه)، بهمن سرکاراتی تبریز، انتشارات نیما؛ چاپ اول سال 13655- بهار، مهرداد- پژوهشی در اساطیر ایران، چاپ نخست تهران. نشر آگاه 13756- بهار، مهرداد- ادیان آسیایی، چاپ ششم، نشر چشمه 13867- باقری،مهناز-بازتاب اندیشه¬های دینی در نگاره¬های هخامنشی،امیرکبیر،تهران 13898- بیرونی، ابوریحان، آثار الباقیه، ترجمه اکبر دانا سرشت، چاپ سوم، تهران انتشارات امیرکبیر 13639- بویس، مری- کیش زرتشت- ترجمه همایون صنعتی زاده- جلد دوم چاپ یکم تهران انتشارات توس 137510- بویس، مری، زردتشتیان، باورها و آداب دینی، ترجمه عسکر بهرامی، چاپ دوم انتشارات ققنوس، تهران 138111- پرادا. ایدت، هنر ایران باستان- ترجمه یوسف مجید زاده، چاپ اول تهران انتشارات دانشگاه 135712- پوپ، آرتور، اکرمن، فلیپ، شاهکارهای هنر ایران، ترجمه پرویز ناقل خانلری، چاپ اول – تهران انتشارات علمی فرهنگی 138713- پور داوود، ابراهیم، یشت¬ها، (جلد اول) اساطیر، تهران 137714- پورحقانی، محمدرضا، روح بالدار (پژوهشی در اندیشه زندگی پس از مرگ در ایران باستان، چاپ اول، تهران نشر صریح 1378)15- تاجبخش، احمد، تاریخ مختصر فرهنگ و تمدن ایران قبل از اسلام، چاپ اول تهران انتشارات دانشگاه ملی ایران 2535 ش 16-
جوادی، شهره¬. آورزمانی، فریدون، سنگ نگاره های ساسانی، چاپ اول ناشر: نشر
بلخ با همکاری پژوهشکده نظر. انتظارات بلغ وابسته به بنیاد نیشاپور، 1388 17- خانلری، پرویزناتل، تاریخ زبان فارسی، جلد اول، چاپ چهارم تهران: نشر نو 136918-
دادور- ابوالقاسم، منصوری- الهام، درآمدی بر اسطوره¬ها و نمادهای ایران و
هند در عهد باستان – تهران، انتشارات دانشگاه الزهرا، کلهر 138519- دریایی، تورج، شاهنشاهی ساسانی، ترجمه مرتضی ثاقب فر- تهران انتشارات ققنوس 138720- رازی، عبدالله، تاریخ کامل ایران، مصحح کاظم کاظم زاده، ایرانشهر، چاپ اول، تهران . انتشارات اقبال 134721- رید، هربت ادوار، معنای هنر، ترجمه. نجف دریابندی، چاپ یازدهم شرکت انتشارات علمی و فرهنگ 138822- ریاضی، محمدرضا، فرهنگ مصور اصطلاحات هنر ایران، چاپ اول نشر دانشگاه الزهرا 137523- ریاضی، محمدرضا، یافته ها و نقوش ساسانی، تهران. انتشارات گنجینه هنر 138124- زرین کوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران قبل از اسلام، جلد1، چاپ نهم، انتشارات امیر کبیر 138425- زرین کوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران قبل از اسلام، چاپ دوم، تهران انتشارات امیر کبیر 136826- سامی علی، تمدن ساسانی، جلد اول، چاپ اول، شیراز چاپخانه موسوی (بی نا) 134427- سامی علی، تمدن ساسانی، جلد اول، تهران انتشارات سمت. 138828- سرفراز، علی اکبر و فریدون آورزمانی، سکه های ایران، چاپ اول، تهران انتشارات سمت تابستان 137929-
سرفراز، علی اکبر و فیروزمندی، بهمن؛ باستان شناسی و هنر دوران ماد و
هخامنشی و اشکانی و ساسانی؛ انتشارات مارلیک با همکاری انتشارات عفاف؛ چاپ
ششم، سال 1389 30- ستاری، جلال، مدخلی بر رمز شناسی عرفانی، تهران، نشر مرکز، چاپ سوم 137231- شکری کیانی، مزدک، حجاران، راویان زمان، چاپ اول، انتشارات بوتیمار مشهد با همکاری مؤسسه انتشارات نگاه 139132- شیپمان، کلاوس، مبانی، تاریخ ساسانی، ترجمه کیکاووس جهانداری چاپ اول. تهران انتشارات فرزان، 138633- صفا، ذبیح الله، مزاپرستی در ایران قدیم. ماخود از دور پژوهش آرتوکریستن سن، چاپ اول، تهران انتشارات دانشگاه تهران 133634- صمدی مهرانگیز، ماده در ایران، انتشارات اشراقی – تهران 136735- صراف، محمدرحیم، نقوش برجسته ایلام، چاپ اول، تهران انتشارات جهاد دانشگاهی 137236-ضمیرانی، محمد، شانه شناسی هنر، نشر قصه، تهران 138337- طبری، محمد بن حریر، تاریخ الرسل و لملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، جلد 2 تهران انتشارات اساطیر 136238- عفیفی، رحیم، اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته های پهلوی، تهران، انتشارات توس 137439- فریه، رد بلیو، هنرهای ایران، ترجمه پرویز مرزبان، تهران نشر و پژوهش فرزان روز 137440- کرتر و دجایز، سمبلها (بخش جانوران)، مترجمه محمدرضا بقاء پورمنش، چاپ اول، تهران 138041- کمبریج، ادیان و اقوم، ترجمه، دکتر تیمور قادری، جلد 3 قسمت 4 چاپ اول، تهران : نشر مهتاب 138742- کریستن سن. آرتور، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران مؤسسه انتشارات نگاه 138443- گیرشمن، رمان، هنر ایران (در دوران ماد و هخامنشی) عیسی بهنام، چاپ دوم تهران، انتشارات علمی و فرهنگی 137144- گیرشمن، رمان، هنر ایران (در دوران پارتی و ساسانی) جلد 2ترجمه¬ی بهرام فره¬ وشی، تهران، انتشارات: بنگاه ترجمه و نشر کتاب 135045- گیرشمن رمان، ایران از آغاز تا اسلام ترجمه دکتر محمد معین، چاپ سوم تهران، مؤسسه انتشارات نگاه 139046- گروسی، رضا، پیکره شاپور اول، تهران انتشارات ماهی چاپ اول 138847- لاهیجی، محمد، شرح گلشن¬راز، مقدمه، تصحیح و …. محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران، تهران : انتشارات زوار 137148- لوکونین، ولادیمبرگ، تمدن ایران ساسانی، ترجمه عنایت الله رضا، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 137249-
ملک زاده بیانی و محمد اسماعیل رضوانی، سیمای پادشاهان نام آوران ایران
باستان چاپ اول، تهران: انتشارات شورای مرکزی جشن شاهنشاه ایران 134950- مارکوارت، یوزف، ایرانشهر بر مبنای جغرافیای موسی خورنی، ترجمه: مریم میراحمدی، تهران؛ انتشارات اطلاعات چاپ اول 137351- مشکور، محمدجواد، خلاصه ادیان در تاریخ دینهای بزرگ، چاپ دوم تهران : انتشارات شرق 136952- متین دوست، احمد، باورهای آریائیان، انتشارات چهار باغ اصفهان 138453- مونیک روبوکور- رمزهای زنده جان – ترجمه جلال ستاری- نشر مرکز چاپ اول – تهران سال 137354- نصری اشرفی، جهانگیر، شیرزادی آهودشتی، عباس، تاریخ هنر ایران، جلد دوم، انتشارات آروَن، چاپ اول 138855- هینتس، والتر، 1385، یافته¬های تازه از ایران باستان، ترجمه پرویز رجبی، تهران: انتشارات ققنوس چاپ اول 138556- هوار. کلمان- ایران و تمدن ایرانی- ترجمه حسن انوشه – چاپ پنجم تهران مؤسسه انتشارات امیرکبیر 138657- هال، جیمز- فرهنگ نگاره¬ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزاد، چاپ یکم، تهران انتشارات فرهنگ معاصر 138058- هادی نا، محبوبه، ریشه¬های مسیحی در مکاتب گنرسی افلاطونی چاپ اول، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، 139059- واحد دوست، مهوش. بهادینه های اساطیری در شاهنامه فردوسی، چاپ اول تهران، انتشارات سروش، 137960- وزیری، علینقی، زیباشناسی در طبیعت و هنر، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه 133861- واندنبرگ، لوئی باستان شناسی ایران باستان، ترجمه عیسی بهنام چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران 134862-وندائی،
میلاد، نقوش برجسته ساسانی، جلد اول. ناشر: سازمان چاپ و انتشارات دانشگاه
آزاد اسلامی با همکاری دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان چاپ اول 139263- ویژه نامه کنگره باستان شناسی بیشاپور؛ انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی 137264- ولی- عبدالوهاب- زن در اساطیر ایرانی یا حیات اجتماعی زن در تاریخ ایران، چاپ اول، تهران 136965- یونگ، کارل گرستاو، انسان و سمبولهایش، ترجمه محمود سلطانیه، چاپ دوم، تهران، انتشارات جام، 137866-یاحقی، محمد جعفر، فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر . 136967- یارشاطری، احسان، از سلوکیان تا فروپاشی ساسانیان ، جلد سوم قسمت اول، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول 137868- ناظرزاده کرمانی، فرهاد؛ نمادگرایی در ادبیات نمایشی، چاپ اول، تهران، انتشارات برگ 1367مجلات1- آموزگار، ژاله، فره این نیروی جادویی و آسمانی، کلک، ش 70-67 آبان – اسفند 13742- اصغر جوادی، هنر و نماد درخت. فصلنامه علمی و پژوهشی دانشگاه هنر، شماره 7 13793- بهار، مهرداد – اسطوره، بیانی فلسفی با استدلال تمثیلی، مجله ادبستان، شماره دوم، تهران 13684- بهنام، عیسی، نقش رستم در تاج گذاری پادشاهان ساسانی، مجله هنر و مردم مهر 1346 شماره 605- بهنام عیسی، ظروف سیمین ساسانی، مجله هنر و مردم تهران سال 1342 ، شماره 1726- جعفری- سعیده – مقاله فرَو نمادهای آن در هنر ساسانی، ماهنامه کتاب ماه هنر. شماره 46-45. 13817- چارلزورت،م . ف ، فیل جنگی در ایران باستان – ترجمه احمد حب علی مورجانی، مجله باستان شناسی و تاریخ سال اول شماره 2 13668- حاجی ابراهیمی، طاهره، عرفان یهودی و مکتب گنوسی، فصلنامه هفت آسمان شماره 17 بهار 13829- رجبی، پرویز، «دکرتیر و سنگنبشته او در کعبه زرتشت» مجله بررسیهای تاریخی شماره مخصوص سال 135010- سامی، علی، ماهنامه هنر و مردم، شماره 169-170، آبان و آذر 1355.11- شاهنگیان، نوری سادات، فصلنامه اندیشه دینی شماره 16 پاییز 138412- نوروززاده چگینی، ناصر- نقش در ایران باستان، مجله باستانشانسی و تاریخ سال دوم- شماره 2 بهار و تابستان 136713- فارمر، هنری جرج، چنگ ایرانی در طاق بستان، مجله حافظ، شماره 59 فروردین و اردیبهشت 138814- گلدمن، پرنارد، پوشاک زنان در دوره ساسانی، مترجمان: محسن زیدی و محمد تقی عطایی، مجله باستان پژوهی. شماره 5و6 . آذر 137815- موسوی، بی بی زهرا، بررسی نقوش منسوجات در دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی، فصلنامه علی- پژوهشی نکره شماره 17 بهار 139016-
عبدالهیان، مهناز، مفاهیم نمادهای مهر و ماه سفالیه های پیش از تاریخ
فصلنامه علمی و پژوهشی دانشگاه هنر – شماره 2 سال اول بهار سال 1378 پایان نامه 1- بهمن پردیس. سیر تحول و تطور نقش و نماد در هنرهای سنتی ایران سال 13892- موسوی حاجی، سیدرسول، پژوهشی در نقش برجسته های ساسانی پاییز 1374ب : منابع خارجی 1-Sh.Shahbazi,A,An
Achaemenid symbolI , A Farewell to “Frarahr” and “Ahuramazda” ,
Archaeologische Mitteilungen Aus Iran, Band 7, Berlin , 1974.1- Herzfeld , G . “The Darabgird Relief . Ardashir or shapur , Iran , Vol , PP. 63-88, 1969 . پ : منابع تصویری1- پرادا. ایدت، هنر ایران باستان- ترجمه یوسف مجید زاده، چاپ اول تهران انتشارات دانشگاه 13572-
جوادی، شهره . آورزمانی، فریدون، سنگ نگاره های ساسانی، چاپ اول ناشر: نشر
بلخ با همکاری پژوهشکده نظر. انتظارات بلغ وابسته به بنیاد نیشاپور، 13883- سعیدی، فرخ .راهنامی تخت جمشید، نقش رستم و پاسارگاد، چاپ دوم ناشر:موسسه فرهنگی انتشاراتی پازینه، 13784- گیرشمن، رمان، هنر ایران (در دوران پارتی و ساسانی) جلد 2ترجمه¬ی بهرام فره وشی،تهران،انتشارات: بنگاه ترجمه و نشر کتاب 13505- هرمان،جورجینا، تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان ف ترجمه¬ی مهرداد وحدتی، چاپ دوم ،چاپ ارشاد اسلامی 13876-
وندائی، میلاد، نقوش برجسته ساسانی، جلد اول. ناشر: سازمان چاپ و انتشارات
دانشگاه آزاد اسلامی با همکاری دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان چاپ اول
1392